Σάββατο 28 Φεβρουαρίου 2009

ερωτήματα για την επίτευξη των αρχαιογνωστικών σκοπών στο γυμνάσιο

«… η αρχαία ελληνική γραμματεία δίνει εναύσματα για προεκτάσεις και αναλογίες σε κάθε τομέα του επιστητού της σύγχρονης εποχής (π.χ. στην πολιτική, την επιστήμη, την τέχνη) και περιλαμβάνει διαχρονικά μηνύματα…»

«Τα αρχαία ελληνικά κείμενα, πέρα από την ανθρωπιστική παιδεία που παρέχουν, συμβάλλουν στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και στη διαμόρφωση ελεύθερης και υπεύθυνης προσωπικότητας».

«Να γνωρίσουν οι μαθητές την πνευματική δημιουργία των αρχαίων Ελλήνων[…] Η συνεισφορά αυτή (των αρχαίων Ελλήνων) από μόνη της επιβάλλει τη μελέτη της».

«Να επικοινωνήσουν με κείμενα που προβάλλουν τη σπουδαιότητα του αρχαίου κόσμου…».

Αυτοί είναι, μεταξύ άλλων, οι γενικοί και ειδικοί σκοποί της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών από το πρωτότυπο στο γυμνάσιο, σύμφωνα με το βιβλίο του καθηγητή.

Ωστόσο, γιατί δεν μπορούμε να συζητάμε με τους μαθητές ανεμπόδιστα για τη σωκρατική φιλία και τη σχέση της με τη φιλία σήμερα, για τη σημασία της εκπαίδευσης και την ευθύνη που έχει μια κοινωνία για την παιδεία των νέων, για την αξιοσύνη του άριστου και την αμοιβή που του πρέπει, σε αντίθεση με τόσους και τόσους άξιους γραμματιζούμενους και πτυχιούχους που συνθλίβονται από ταπεινωτικές αμοιβές και άθλιες συνθήκες εργασίας, για τα επαγγέλματα που ασκούσαν στην καθημερινότητά τους οι Αθηναίοι και τη σημερινή επαγγελματική ανασφάλεια, για την πολεμική τέχνη και συνάμα για το ανεκπλήρωτο μέχρι σήμερα αγαθό της ειρήνης, για το θυμό που καθορίζει τις ανθρώπινες πράξεις, για την εξουσία που δεν ταυτίζεται με την ευτυχία παρά τα σύγχρονα πρότυπα, για τις έννοιες του καλού, του ωραίου, του δίκαιου που ενώ τις πλάθουμε με τη νόηση και τις αναγνωρίζουμε ως ιδέες ωστόσο λίγο τις συναντάμε στην καθημερινότητα των ανθρώπινων πράξεων, για την ισονομία που βαθαίνει τη δημοκρατία αλλά στα μάτια των παιδιών παραβιάζεται συστηματικά, για την ευδαιμονία των ανθρώπινων κοινωνιών και την ουσία των πολιτευμάτων, για την ουσία, τις δυνάμεις και τις αδυναμίες του θεού και του θείου τότε και τώρα, για την ανάγκη που γεννά τις θρησκεία, για το σκοπό που κινεί τη φύση, για την αρμονία της φύσης και την αρμονία του ίδιου του ανθρώπου όταν νιώθει μέρος της φύσης και όχι κυρίαρχός της, για την ομορφιά του μέτρου σε σχέση με την καρικατούρα τη σύγχρονης υπερβολής, για τη γυναικεία παρουσία αλλά και απουσία στις αρχαίες κοινωνίες και τον αγώνα για ισότητα που συνεχίζεται, για τόσα και τόσα άλλα…

Δεν είναι άραγε όλα τα παραπάνω η ουσία της αρχαιογνωσίας και η παιδευτική διάσταση των κλασικών γραμμάτων; Από μια τέτοια οπτική δεν εκπληρώνονται οι στόχοι που θέτει η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών από το πρωτότυπο; Γιατί λοιπόν δεν μπορούμε να προσανατολίσουμε τα παιδιά προς αυτή την κατεύθυνση; Υπάρχει συνάδελφος που αισθάνεται ότι τα παιδιά επικοινωνούν με τα κείμενα; Που πιστεύει ότι οι μαθητές μελετούν τον αρχαίο κόσμο μέσα από τα κείμενα; Που διαπιστώνει ότι ειδικά αυτό το μάθημα αναπτύσσει την κριτική ικανότητα των παιδιών; Ότι διαμορφώνει ελεύθερη και υπεύθυνη προσωπικότητα; Γιατί εξακολουθεί αυτό το μάθημα να προκαλεί τόσες συζητήσεις μεταξύ συναδέλφων; Γιατί ακόμα είναι ζητούμενος ο στόχος; Γιατί διαφέρει τόσο η στόχευση και η εστίαση από συνάδελφο σε συνάδελφο; Είναι ζήτημα μεθόδου; Διδακτέας ύλης; Αναλυτικού Προγράμματος;
Μήπως τελικά και η γλώσσα των κειμένων εμποδίζει την επίτευξη των αρχαιογνωστικών στόχων;

Σωτήρης Γκαρμπούνης
Βασίλης Συμεωνίδης

Σάββατο 21 Φεβρουαρίου 2009

για τη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και γραμματείας

Το 1992-93 ξανάρχισε η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας (αρχαία από πρωτότυπο) στο Γυμνάσιο. Η επιχειρηματολογία στηρίχτηκε στη διαπίστωση ότι οι νέοι «πάσχουν» από γλωσσικό πρόβλημα και η διδασκαλία της αρχαίας γλώσσας ήταν η κατάλληλη λύση. Τώρα, 17 χρόνια μετά, ακούγονται ακόμη οι ίδιες αιτιάσεις για τη γλωσσική φτώχεια των νέων, αν και η αρχαιοελληνική γλώσσα διδάσκεται περισσότερες ώρες απ’ όσο η νεοελληνική. Καμία συστηματική έρευνα στην εκπαίδευση δεν έγινε για να μελετηθεί το θέμα.

Κατά τη γνώμη μας, η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας προκαλεί κυρίως προβλήματα. Μεταξύ άλλων, αναπαράγει το μύθο της ενιαίας γλώσσας και δίνει την εντύπωση πως η νέα ελληνική δεν είναι ούτε ανεξάρτητη γλώσσα ούτε επαρκής. Επίσης, υπονομεύει την κριτική, δημιουργική προσέγγιση του αρχαίου ελληνικού κόσμου, αφού ταυτίζει την αρχαιογλωσσία με την αρχαιογνωσία, προβάλλοντας μάλιστα την πρώτη ως προϋπόθεση της δεύτερης. Έτσι εστιάζεται η προσοχή στη γλώσσα και όχι στον κόσμο που τη γέννησε. Επιπλέον, είναι μία από τις αιτίες που προκαλούν στους μαθητές σύγχυση και συμπλέγματα γλωσσικής ανεπάρκειας ενοχοποιώντας τη γλωσσική τους δυναμική. Το γλωσσικό αισθητήριο της μητρικής καλλιεργείται συστηματικότερα με τη διδασκαλία της νεοελληνικής γλώσσας.

Πιστεύουμε, λοιπόν, ότι θα πρέπει να ενισχυθεί η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας από δόκιμες μεταφράσεις, παράλληλα να καταργηθεί η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στο Γυμνάσιο ως απόλυτα αδιέξοδη. Στο Λύκειο πρέπει να ανοίξει μια ουσιαστική συζήτηση που θα επαναπροσδιορίσει στόχους, μεθόδους και διδακτέα ύλη. Όλα τα παραπάνω και ακόμη περισσότερα δεν επιβεβαιώνονται μόνο από τη δική μας πρακτική εμπειρία και τις θεωρητικές μας προσεγγίσεις. Επισημαίνονται από μέλη της επιστημονικής κοινότητας. Ενδεικτικά παραθέτουμε μερικές αναφορές στο τέλος του κειμένου.

Πρόθεσή μας δεν είναι να πείσουμε για τις διαπιστώσεις μας και τις θέσεις μας, αλλά να ξαναθέσουμε το ζήτημα της διδασκαλίας της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και γραμματείας. Νομίζουμε πως είναι κάτι για το οποίο αρκετά σιωπήσαμε ως κλάδος τόσα χρόνια. Θέλουμε, λοιπόν, να καλέσουμε όσους συναδέλφους αισθάνονται ότι συμφωνούν με το αίτημα που διατυπώνουμε να επικοινωνήσουν μαζί μας για να οργανώσουμε μια προσπάθεια και να συζητήσουμε τη μεθόδευσή της.

Προφανώς τα κριτήρια αυτής της προσπάθειας είναι γλωσσολογικά και παιδαγωγικά. Οποιαδήποτε άλλη εξω-εκπαιδευτική παράμετρος δεν αφορά αυτή τη συμφωνία.

Γκαρμπούνης Σωτήρης
Ερίκη Ελένη
Μακρίδου Βαγγελιώ
Μαυρίδου Αλεξάνδρα
Μνηματίδου Μαρία
Σουλτάνη Βιβή
Συμεωνίδης Βασίλης
(δημόσια εκπαίδευση, Δράμα)
Ανδρέου Παναγιώτης (Επιστημονικός συνεργάτης ΙΝΣ, Ίδρυμα Τριανταφυλλίδη)
Ασπρογέρακα Διονυσία, (δημόσια εκπαίδευση, Πάτρα)
Βογιατζή Ειρήνη (δημόσια εκπαίδευση, Ρέθυμνο)
Βουγιουκλή Ειρήνη (δημόσια εκπαίδευση, Δράμα)
ΓερακίνηΑλεξάνδρα (δημόσια εκπαίδευση, Καβάλα)
Γεωργιάδου Αγάθη (Σχολική Σύμβουλος ΠΕ 02, Αττική)
Γιωτοπούλου Κατερίνα
Δίμιζα Άλκη (δημόσια εκπαίδευση, Μεσσηνία)
Καλέα Βασιλική (δημόσια εκπαίδευση, Κιλκίς)
Καμόπουλος Δημήτρης (δημόσια εκπαίδευση, Αττική)
Κανούτα Βήθη (δημόσια Εκπαίδευση, Θεσσαλονίκη)
Καραμπάτσα Βάγια (δημόσια εκπαίδευση, Λάρισα)
Καρανίκα Χρυσάνθη (ιδιωτική εκπαίδευση, Δράμα)
Καρατζόγλου Ορέστης (πτυχιούχος του κλασικού τομέα Φιλοσοφική ΑΠΘ, ν. Πέλλας)
Κατάνου Θεοδώρα (δημόσια εκπαίδευση, Χαλκιδική)
Κονδυλόπουλος Γιάννης, (δημόσια εκπαίδευση, Λακωνία)
Κουτσιβίτη Χρυσάνθη (δημόσια εκπαίδευση, Αθήνα)
Κύρου Ελισάβετ (ιδιωτική εκπαίδευση, Δράμα)
Κωνσταντίνα Σπηλιωπούλου (δημόσια εκπαίδευση, Αθήνα)
Λάμπου Κατερίνα (δημόσια εκπαίδευση, Αττική)
Μαγγίρα Ευαγγελία (δημόσια εκπαίδευση, Κιλκίς)
Μάτος Τάσος (δημόσια εκπαίδευση, Λάρισα)
Μιχαηλίδης Αντώνης (δημόσια εκπαίδευση, Αττική)
Μιχαηλίδης Γιάννης (δημόσια εκπαίδευση, Πάτρα)
Μοίρα Πολίνα (δημόσια εκπαίδευση, Αττική)
Μουντάνου Ρούλα (ιδιωτική εκπαίδευση, Αθήνα)
Ναλμπάντη Στέλλα (δημόσια εκπαίδευση, Καβάλα)
Νικολάου Δέσποινα (δημόσια εκπαίδευση, Ρέθυμνο)
Νικολάκη Ελένη (Ιδιωτική εκπαίδευση, Θεσσαλονίκη)
Οργιανέλης Άγγελος (δημόσια εκπαίδευση, Θεσσαλονίκη)
Παντίδου Γεωργία (δημόσια εκπαίδευση, Φθιώτιδα)
Παξιμαδάκη Ειρήνη (δημόσια εκπαίδευση, Πιερία)
Παπαμανώλη Ρία (δημόσια εκπαίδευση, Αττική)
Παπασπανού Άννα (δημόσια εκπαίδευση, Δράμα)
Πασχαλίδου Μάρθα (δημόσια εκπαίδευση, Θεσσαλονίκη)
Περδίκη Στέλλα (δημόσια εκπαίδευση, Θεσσαλονίκη)
Πετρίδης Τριαντάφυλλος (δημόσια εκπαίδευση, Αθήνα)
Σκλαβάκη Ελισάβετ (δημόσια εκπαίδευση, Δράμα)
Σοβιτσλής Αθανάσιος (Θεσσαλονίκη)
Σπηλιόπουλος Γιώργος (φιλόλογος, Πάτρα)
Τράκας Γιάννος (δημόσια εκπαίδευση, Θεσσαλονίκη)
Τσάφος Βασίλης, Επίκουρος καθηγητής ΕΚΠΑ
Φλώρου Άννα (δημόσια εκπαίδευση, ν. Σερρών)
Χασακή Δανάη (δημόσια εκπαίδευση, Φλώρινα)




ενδεικτικές αναφορές
Στο Γυμνάσιο δεν υπάρχει ούτε αποχρών λόγος ούτε και διαθέσιμος χρόνος για να διδαχτεί συστηματικά η αρχαία ελληνική γλώσσα σε όλες τις μορφές και τις τροπές που γνώρισε.
Δ. Ν. Μαρωνίτης,
Το Βήμα, Κυριακή 21 Νοεμβρίου 2004, Αρχαιοφιλίας το ανάγνωσμα. Ακόμη, ενδεικτικά και κατά καιρούς στο Βήμα: 1. Τα Αρχαία και οι Αρχαίοι (Κυριακή 14 Νοεμβρίου 2004), 2. Μύθος και λόγος (Κυριακή 9 Ιουλίου 2000), 3. Ανοιχτά χαρτιά, (Κυριακή 26 Ιουνίου 2005)
Είμαι από αυτούς που δεν συμφώνησα με την επαναφορά των αρχαίων στο Γυμνάσιο. Πίστευα πάντοτε ότι η πληρέστερη επαφή με την αρχαιότητα θα μπορούσε να γίνει με μεταφράσεις, γιατί έχεις ταχύτερη, αμεσότερη και ευρύτερη πρόσβαση στα περιεχόμενα των αρχαίων κειμένων.
A.-Φ. Xριστίδης, Συνέντευξη στην Ελευθεροτυπία 3/12/1996. Ακόμη: 1. H αρχαία και η νεότερη ελληνική γλώσσα: η αυτονομία της δημοτικής (Δέκα μύθοι για την ελληνική γλώσσα), 2. Τα αρχαία ελληνικά στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, Ελευθεροτυπία 27/11/2004 3. Πώς η θεμιτή διαφωνία έγινε αθέμιτη κινδυνολογία. Φιλόλογος (1987), τ. 47:38-39.

Αν θέλομε να βοηθήσομε το μαθητή του γυμνασίου να μιλά σωστά τη νέα μας γλώσσα, δε χρειάζεται καθόλου να του αυξήσομε τις ώρες διδασκαλίας των αρχαίων, γιατί με την παράλληλη διδασκαλία αρχαίας και νέας γλώσσας το μόνο που θα επιτύχομε είναι να του δημιουργήσομε σύγχυση και να μην ξεχωρίζει τι είναι αρχαίο και τι είναι νέο.
Εμμ. Κριαράς,
Τα Νέα, 03/12/2004. Ακόμη: 1. Ο τελευταίος μεγάλος δημοτικιστής στην Καθηµερινή 11/3/2001, 2. στο βιβλίο του Παναγιώτη Ζιώγα, Εμμ. Κριαράς, σελ. 129-158.
Αρχαιογλωσσική διδασκαλία εν είδει μαζικού μαθητικού συσσιτίου είναι, σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά, αδιέξοδη ματαιοπονία.
Θ. Δ. Παπαγγελής, Τα Αρχαία κλαίει, τα παιδία παίζει, Το Βήμα, Κυριακή 9 Ιανουαρίου 2005

...δαπανούμε το χρόνο αυτό για τις γραμματικές μορφές και συντακτικές δομές της αρχαίας γλώσσας, δεν προσεγγίζουμε ουσιαστικά το περιεχόμενο, ταλανίζουμε τα παιδιά κυνηγώντας στόχους άστοχους, δημιουργούμε σύγχυση γραμματικών μορφών και συντακτικών δομών της αρχαίας και της σημερινής γλώσσας και τελικά δε διδάσκουμε στα παιδιά τη Νεοελληνική μορφή της γλώσσας μας
Φ. Κ. Βώρος, Τι κάνουμε λοιπόν με τους Αρχαίους Έλληνες συγγραφείς;

Η παράλληλη διδασκαλία της αρχαίας και της νέας γλώσσας στο γυμνάσιο αποπροσανατολίζει το φυσικό αίσθημα των μαθητών: η γλώσσα τους φορτώνεται όχι μόνο λεξιλογικά, αλλά και γραμματικά και συντακτικά δάνεια από τα αρχαία - ελληνικούρες, που εννιά φορές στις δέκα είναι λάθη. Θαρρείς και ξαναγυρίζουν από την πίσω πόρτα οι επιδράσεις της καθαρεύουσας στη γλώσσα μας, τόσο που να αναρωτιέται κανείς αν αυτή ήταν η κρυφή επιθυμία όσων προπαγάνδισαν, προώθησαν και πέτυχαν την επαναφορά της γλωσσικής διδασκαλίας των αρχαίων στο γυμνάσιο.
Φ. Ι. Κακριδής,
Η κλασική παιδεία στην εκπαίδευση, περιοδικό ΚΡΑΜΑ, Τ.18/2004. Ακόμη: Μεταρρυθμίζοντας τη διδασκαλία των αρχαίων. H διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, Θεσσαλονίκη, 1998 Κώδικας
Ακόμη:
Λυπουρλής Δ. 1994. Γλωσσικές παρατηρήσεις ΙΙ, Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής
Nούτσος X. 979. Προγράμματα Mέσης Eκπαίδευσης και κοινωνικός έλεγχος (1931-1973). Aθήνα 1979, Θεμέλιο
Σετάτος M. H "ενότητα" της ελληνικής και το γλωσσικό ζήτημα. Φιλόλογος 51:7-8, 1988
και
Ροΐδης Ε. Τα Είδωλα, Άπαντα τ. 4, Αθήνα: Ερμής, 1987 (ένα απόσπασμα στο
http://www.greek-language.gr/greekLang/studies/guide/thema_d2/09.html)