Παρασκευή 5 Ιουνίου 2009

πολύς, περισσότερος, πλείστος!!!

πλείστος -η -ο [plístos] Ε3 : (λόγ.) πάρα πολύς ως προς τον αριθμό, την ποσότητα: Έθεσαν πλείστα θέματα προς συζήτηση. Πρέπει να αντιμετωπιστούν πλείστα προβλήματα. ο περισσότερος: Στις πλείστες των περιπτώσεων αντέδρασε σωστά. (έκφρ.) πλείστοι όσοι, πάρα πολλοί: Aκούστηκαν πλείστα όσα εναντίον του. ως επί το πλείστον ή (κατά) το πλείστον: α. τις περισσότερες φορές, συχνότατα: Τα βράδια, ως επί το πλείστον, μένει ξύπνιος ως αργά. β. κατά το μεγαλύτερο μέρος, ποσοστό: Οι τουρίστες που έρχονται στην Ελλάδα είναι, ως επί το πλείστον, Ευρωπαίοι. [λόγ. < αρχ. πλείστος υπερθ. του πολύς] Το παραπάνω λήμμα είναι από το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής. Μέσα σε παρένθεση δηλώνεται ο λόγιος χαρακτήρας του επιθέτου. Χρειάζεται να σημειώσουμε ότι στο συγκεκριμένο λήμμα δεν αναφέρεται ότι το επίθετο πλείστος, -η, -ο αποτελεί υπερθετικό βαθμό του επιθέτου πολύς, πολλή, πολύ. Αυτό σημειώνεται σε άλλες περιπτώσεις υπερθετικών, π.χ. ελάχιστος -η -ο (συνήθ. ως υπερθ. βαθμός των λίγος, μικρός), χείριστος -η -ο (υπερθετικός βαθμός του επιθέτου κακός), όπως σημειώνεται ότι το περισσότερος -η -ο είναι συγκριτικός βαθμός του επιθέτου πολύς.

Το ερώτημα που ανακύπτει είναι: πέρα από τις τυποποιημένες εκφράσεις όπου συναντάμε το επίθετο, αποτελεί στοιχείο της κοινής νεοελληνικής; Είναι δηλαδή ισοδύναμος μονολεκτικός τύπος του περιφραστικού υπερθετικού πάρα πολύς;

Δηλαδή, μπορούμε να λέμε έφαγα πλείστο φαγητό αντί για πάρα πολύ φαγητό, έριξε πλείστη βροχή αντί για πάρα πολλή βροχή; Σε άλλες περιπτώσεις οι μονολεκτικοί και οι περιφραστικοί τύποι λειτουργούν εξίσου στη γλώσσα. Ελάχιστο φαγητό όπως πολύ λίγο φαγητό, χείριστος καθηγητής όπως πολύ κακός καθηγητής, κ.τ.λ.
Προφανώς, το πλείστος -η -ο δεν είναι υπερθετικό του επιθέτου πολύς, πολλή, πολύ και γι’ αυτό δεν καταγράφεται ως τέτοιο στο Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής.

Στη νέα Γραμματική για την Ε΄ και Στ΄ Δημοτικού των Φιλιππάκη-Warburton, Γεωργιαφέντη, Κοτζόγλου, Λουκά δεν καταγράφεται μονολεκτικός τύπος για τον υπερθετικό βαθμό του πολύς (σελ. 110).
Στη νέα Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας για το Γυμνάσιο των Χατζησαββίδη και Χατζησαββίδου το πλείστος καταγράφεται ως μονολεκτικός υπερθετικός του πολύς (σελ. 59). Οι νέες Γραμματικές από το Σεπτέμβριο θα είναι στα χέρια των μαθητών.

Να σημειωθεί ότι στο β΄ τεύχος του Τετραδίου Εργασιών για τη γλώσσα της Ε΄ Δημοτικού, στις ασκήσεις για την ενότητα 16, (σελ.52) έχει πίνακα στον οποίο πρέπει να συμπληρώσουν οι μαθητές μονολεκτικά και περιφραστικά παραθετικά επιθέτων. Και του πολύς. Πολλά «βοηθήματα» που ξεφύλλισα δίνουν μονολεκτικό παραθετικό το πλείστος και ξέρουμε τι σημαίνει αυτό για την αναπαραγωγή του.

Γιατί αυτή η ρυθμιστική επιβολή στη γλωσσική διδασκαλία;
Μπορούμε να «ταξιδεύουμε» όπως θέλουμε στη διαχρονία της γλώσσας δημιουργώντας και διδάσκοντας τη νέα καθαρεύουσα;


Μετά από πλείστη σκέψη αποφάσισα να μην αναφερθώ σε άλλα. Έχει και πλείστη ζέστη που με δυσκολεύει. Αλλά δεν είναι πλείστη απερισκεψία αυτή η ασυμφωνία; Μάλλον δεν ακούγονται καλά τα προηγούμενα. Ένα απολίθωμα που μας είναι οικείο σε ορισμένες εκφράσεις δύσκολα μπορεί να αποτελέσει ζωντανό στοιχείο της γλώσσας.


Βασίλης Συμεωνίδης

7 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Χαίρετε.

Από το συγκεκριμένο λήμμα δεν προκύπτει το εσφαλμένο συμπέρασμα ότι το επίθετο πλείστος, -η, -ο «είναι ισοδύναμος μονολεκτικός τύπος του περιφραστικού υπερθετικού πάρα πολύς». Αφενός το πλείστος, -η, -ο χαρακτηρίζεται λόγιο, πράγμα που μας καλύπτει. Αφετέρου, η πληροφορία «υπερθ. του πολύς» (αν εννοείτε αυτήν) αποτελεί τμήμα της ετυμολογίας, δηλ. σημειώνεται -και σωστά- ότι το αρχαίο πλείστος είναι υπερθετικό του πολύς.

Δεν κατάλαβα ποιο είναι το λάθος του ΛΚΝ.

Ευχαριστώ.

Ανώνυμος είπε...

Κε. Συμεωνίδη,

έχω την εντύπωση ότι ακριβώς αυτός ο υφολογικός χαρακτηρισμός του "πλείστος" κατευθύνει και την εκάστοτε χρήση αυτού του τύπου, που ασχέτως του καθαρευουσιάνικου χαρακτήρα του, δε νομίζω ν' αποτελεί τύπο που δεν είναι συχνός (ειδικά σε σχέση με άλλα λόγια στοιχεία, που τα λεξικά τα θεωρούν μέρος της γλωσσικής μας νόρμας και ούτε καν θα γνώριζε ο κοινός ομιλητής την παρουσία τους).

Ωστόσο, σε σχέση με το τί μας λένε οι δύο γραμματικές, όντως και μένα αυτό με προβληματίζει... Κυρίως δε η γραμματική του δημοτικού, που δεν παρουσιάζει καν τον τύπο "πάρα πολύς" ως υπερθετικό, αλλά και τις συμπληρωματικές περιφραστικές δομές στο συγκριτικό (πιο+θετικός βαθμός) και στον υπερθετικό. Αυτό, όντως, είναι αφορμή για προβληματισμό (τουλάχιστον) για το ποιο σκοπό επιτελούν οι συγκεκριμένες διαφοροποιήσεις.

Vasilis Simeonidis είπε...

Φυσικά το ΛΚΛ είναι εύστοχο ως προς τις πληροφορίες που δίνει στο λήμμα του.
Το ζήτημα είναι με τις δύο νέες γραμματικές που από το νέο σχολικό έτος θα είναι τα βασικά βιβλία αναφοράς για τους μαθητές.

Αυτό που εντοπίζω εγώ είναι η στροφή προς το παρελθόν και η προσπάθεια (;) επανεισαγωγής του πλείστος.

Το συγκεκριμένο υπερθετικό, αν εξαιρέσουμε τυποποιημένες εκφράσεις, είναι σε κοινή χρήση; Αυτό δεν είναι το κριτήριο για τη σύνταξη μιας γραμματικής;

Θα μάθουμε στους μαθητές και στα παιδιά μας ότι νιώθουμε πλείστη αγάπη;

Νομίζω ότι οι δύο γραμματικές που έρχονται να αντικαταστήσουν αυτή του Τσολάκη για το Δημοτικό και την αναπροσαρμοσμένη του Τριανταφυλλίδη για το Γυμνάσιο πρέπει να γίνουν αντικέιμενο κριτικής.

Βασίλης Συμεωνίδης

Vasilis Simeonidis είπε...

Για να μην αδικούμε τη νέα Γραμματική του Δημοτικού να προσθέσω ότι στις σελίδες 106-109 αναφέρονται οι δύο τρόποι σχηματισμού του συγκριτικού και του υπερθετικού βαθμού.
Στη σελίδα 110 αναφέρονται οι εξαιρέσεις στα παραθετικά.
Στη σελίδα 111 ανακεφαλαιώνονται με σαφήνεια όσα καταγράφηκαν. Μπορείτε να δείτε τη σελίδα 111 στο http://sites.google.com/site/eonas1/diafora/grammatike.

Ωστόσο το δημοσίευμα αφορά ειδικά το πλείστος, -η, -ο.

Ανώνυμος είπε...

Συμφωνώ με τις παρατηρήσεις σας. Νόμιζα ότι σχολιάσατε αρνητικά και το λήμμα του ΛΚΝ, αλλά έκανα λάθος.

Ανώνυμος είπε...

Συμφωνώ και γω με τον προβληματισμό σας.
Να σας πω την αλήθεια, αυτό που θα ανέμενα από την πλευρά των συντακτών της γραμματικής θα ήταν ένα σχόλιο για τη χρήση του πλείστος. Δεν ξέρω αν μπορούμε να μιλάμε για "επανεισαγωγή", πάντως έλλειψη υφολογικού σχολιασμού σίγουρα είναι προβληματική.

Vasilis Simeonidis είπε...

Γεια σου xefteri

Έγραψα για επανεισαγωγή του πλείστος γιατί έχω υπόψη τη Γραμματική Τριανταφυλλίδη (μεγάλη και αναπροσαρμογή) που δεν καταγράφει μονολεκτικό υπερθετικό της δημοτικής για το πολύς.

Η Γραμματική των Holton, Mackridge, Φιλιππάκη-Warburton καταγράφει σε παρένθεση το (πλείστος). Ομολογώ ότι δεν ξέρω τι καταγράφουν οι Κλαίρης, Μπαμπινιώτης.

Τώρα έχουμε ρητή καταγραφή. Νομίζω ότι η κοινή χρήση ως κριτήριο δε νομιμοποιεί κάτι τέτοιο.

Νομίζω ότι το υφολογικό επίπεδο δε μπορεί να είναι άλλοθι για τη νεοκαθαρεύουσα. Ας μην ξεχνάμε ότι μιλάμε για τη Σχολική Γραμματική του Γυμνασίου. Μόνο ως ρύθμιση που στρεβλώνει τη γλώσσα προς το παρελθόν μπορώ να το εξηγήσω. Ή ως παραδρομή...

Β. Σ.