Δευτέρα 22 Ιουνίου 2009

Από τα μαθητικά μου χρόνια

Με αφορμή την επανέναρξη της συζήτησης σχετικά με το αν είναι ωφέλιμη η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση θα ήθελα να εκθέσω τις δικές μου μαθητικές εμπειρίες κι ορισμένες επί του θέματος σκέψεις.

Η αυθάδειά μας να παραλάβουμε μια μορφή γλώσσας και να την οδηγήσουμε όπου μας οδήγησαν κι εμάς οι περιστάσεις είχε ως αποτέλεσμα να τιμωρηθούμε με τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών. Κι όπως τα σωφρονιστικά ιδρύματα σε καμία περίπτωση δεν αποσκοπούν στην ηθική βελτίωση των φυλακισμένων, έτσι και στη δική μας περίπτωση η τιμωρία δεν είχε ως αποτέλεσμα την «εξομάλυνση» του γλωσσικού μας οργάνου, αλλά την απέχθεια προς τον φορμαλιστικό τρόπο διδασκαλίας. Βέβαια, σπουδαίο ρόλο προς αυτήν την κατεύθυνση έπαιξαν και πολλοί φιλόλογοι, πλήρως ακατάρτιστοι σε θέματα παιδαγωγικής και διδακτικής, που χωρίς καμιά αιδώ περιόριζαν το μάθημα στους ασφυκτικούς και κοντόφθαλμους ορίζοντες της άρτιας γνώσης γραμματικής και συντακτικού. Να μελετάς μικροκείμενα χωρίς να σε ενδιαφέρει ποιος και πότε τα έχει γράψει, να μη γνωρίζεις σχεδόν τίποτε για το ιστορικό υπόβαθρο, να διαβάζεις την Αντιγόνη όχι προσπαθώντας να αναπαραστήσεις νοητικά τις συνθήκες διδασκαλίας της και να κατανοήσεις τους προβληματισμούς της, αλλά ελπίζοντας να μη σου ζητήσουν να κλίνεις τον β’ αόριστο ενός εις –μι ρήματος (πολλοί δεν καταλάβαιναν καν ότι πρόκειται για κατάληξη ρήματος κι απλά έλεγαν ότι άκουγαν: ιζμί). Θα μου πεις, κάποιος έπρεπε να σας τα μάθει κι αυτά, πανελλήνιες θα δίνατε. Χαριτολογώντας θα απαντήσω: ας τα μαθαίναμε στα φροντιστήρια ή στην πρόσθετη διδακτική στήριξη, αφήνοντας στο σχολείο την ευχάριστη και δημιουργική ενασχόληση.

Ποιος ο λόγος να παραγκωνίζονται οι ιδέες που φέρουν τα αρχαία ελληνικά κείμενα χάριν μιας στείρας μεταγλώσσας; Κι αν δεν υπάρχει επαφή με ιδέες, μήπως οι κανόνες της αρχαίας ελληνικής «συμβάλλουν στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και στη διαμόρφωση ελεύθερης και υπεύθυνης προσωπικότητας»; Το εγχείρημα αυτό, άξιος απόγονος του γλωσσικού διχασμού, χαρακτηρίζεται από ολοκληρωτική και ολοκληρωμένη αποτυχία. Ας δοθεί επί τέλους η βαρύτητα στην αρχαιογνωσία...

Ορέστης Καρατζόλγου

8 σχόλια:

ΝΑΝΣΥ είπε...

Συμφωνώ. Είναι ανούσιο να ασχολούμαστε στο σχολείο τόσο διεξοδικά με το συντακτικό και τη γραμματική. Χάνουμε έτσι πολλά από τα σπουδαία κείμενα που διδασκόμαστε. Η αλήθεια είναι όμως ότι εγώ βοηθήθηκα ως μαθήτρια από τη γραμματική που διδάχθηκα στα αρχαία ελληνικά. Για παράδειγμα, διακρίνω ορισμένες λέξεις της νεοελληνικής στα συνθετικά τους και ξέρω από ποιες αρχαίες λέξεις προέρχονται. Μπορώ έτσι να καταλάβω καλύτερα τη σημασία τους. Θα ήθελα απλώς να περιοριστεί ο χρόνος που αφιερώνεται στη γραμματική και το συντακτικό έτσι ώστε να ασχολούται οι μαθητές κυρίως με το νόημα του κειμένου και τις συνθήκες κάτω απ' τις οποίες αυτό γράφτηκε.

ΧΡΥΣΑΝΘΗ είπε...

Πάντως υπάρχουν εξ αντικειμένου πολλές δυσκολίες που πρέπει να υπερκερασθούν. Δεν θα θέλαμε να κατανοιούνμ τα παιδιά του Λυκείου και επομένως και κάποιοι αργότερα στην ενήλικη ζωή τους αρχαία ελληνικά; Νομίζω πως πολλοί θα απαντήσουν θετικά. Δεν είναι ανάγκη να γνωρίζουν γραμματική και συντακτικό με κάθε λεπτομέρεια, αλλά οπωσδήποτε δεν μπορεί να απαλειφθεί εντελώς εάν επιθυμούμε πλήρη αρχαιομάθεια χωρλις βέβαια τη δυνατότητα παραγωγής αρχαίου λόγου. Δηλαδή πρέπει να προσανατολιστούμε σε μια διδασκαλία, η οποία στη βαθμίδα του Λυκείου θα στοχεύει στο να κάνει ικανούς τους μαθητές να μεταφέρουν στα νέα ελληνικά τον αρχαίο λόγο. Αυτό μπορεί να γίναι και έχοντας βιβλία που παραθέτουν αντικρυστά τα αρχαία κείμενα και τη μετάφρασή τους. Πάντως έστω και χωρίς πολλές απαιτήσεις η εκμάθηση κανόνων και η αποστήθιση τουλάχιστον της γραμματικής των αρχαίων δεν μπορεί να αποφευχθεί. Ή μήπως έχει κάποιος άλλες καλύτερες ιδέες;

Ορέστης είπε...

Σίγουρα έχετε δίκιο λέγοντας πως είναι απαραίτητη η εκμάθηση ορισμένων κανόνων και πως κάποια οφέλεια παρέχει. Ωστόσο, η γραμματική και τον συντακτικό δεν οδηγούν στην εκμάθηση και την τριβή με τα αρχαία ελληνικά, αλλά στην εκμάθηση των ίδιων των κανόνων. Πιστεύω πως το κλειδί βρίσκεται εδώ: "Αυτό μπορεί να γίναι και έχοντας βιβλία που παραθέτουν αντικρυστά τα αρχαία κείμενα και τη μετάφρασή τους". Πρώτα, θα πρέπει να βρει κανείς μπροστά του είκοσι γενικές κατηγορηματικές της ιδιότητας, κι έπειτα να δοθεί ο κανόνας, έτσι ώστε να προσαρμόζεται η διδασκαλία και στη βιωματική μέθοδο.
Έπειτα, η αποστήθιση κανόνων ήταν απαραίτητη και στα λατινικά, τα οποία εγώ διδάχτηκα μόνο δυο χρόνια, ενώ τα αρχαία ελληνικά έξι. Κι όμως δεν νιώθω να υστερώ στην κατανόηση των λατινικών κειμένων, κι ας μην αφιερώθηκε τόσος χρόνος από το σχολείο. Σαφώς ασχολήθηκα με τα λατινικά στο πανεπιστήμιο, αλλά κυρίως με κείμενα.
Θέλω να πω ότι τα τρία χρόνια του λυκείου είναι αρκετά για να αποκτήσει κάποιος βάσεις στον αρχαίο ελληνικό λόγο, κάποιος που ΘΕΛΕΙ.

Θερσίτης είπε...

Το βασικό θαρρώ πως είναι η επιδίωξη των ιθυνόντων να μην έρθει σε επαφή με τον αρχαίο πολιτισμό ο Νεοέλληνας. Γι' αυτό και η απόλυτος γενική και η γενική της αξίας μπαίνουν φραγμοί στην αρχαιογνωσία. Όσοι δεν το καταλαβαίνουν κοιμούνται τον ύπνο του δικαίου.

Vasilis Simeonidis είπε...

Συμφωνώ με το κείμενό σου Ορέστη και καθώς εσύ για τα ζμι λες χαριτολογώντας ας τα μαθαίναμε στα φροντιστήρια, σοβαρολογώντας θα έλεγα ας τα διδάσκουν στο πανεπιστήμιο. Οι πανελλήνιες εξετάσεις καθορίζουν τη διδασκαλία, αλλά δε βρίσκω καμιά αρχαιογνωστική αξία στην απομνημόνευση τύπων των “ζμι” στη δευτεροβάθμια.

Ορέστη, πόσο καθοριστικό ήταν το γεγονός ότι τα αρχαία ελληνικά διδάσκονται ως «δικής μας» γλώσσα, ενώ τα λατινικά ως ξένη; Ρωτώ γιατί σκέφτομαι το Χριστίδη που έλεγε: «Εάν θέλουμε να διδάσκεται η αρχαία ελληνική γλώσσα, θα πρέπει να διδάσκεται με την αντίληψη ότι είναι μία γλώσσα η οποία για τους νεότερους είναι απρόσιτη, άρα πρέπει να διδάσκεται ως ξένη γλώσσα και όχι με τη μυθολογία ότι απλώς είναι μια παλαιότερη φάση της ελληνικής»

[Το ποστ θέτει και άλλα ζητήματα, όπως ο ακρωτηριασμός της Αντιγόνης, (αλλά και του Επιταφίου), την ευθύνη των διδασκόντων απέναντι στα Αναλυτικά Προγράμματα και τα διδακτικά εγχειρίδια, αλλά και στους μαθητές. Αυτά μάλλον θα χρειαστεί να τα συζητήσουμε ειδικότερα).

Επίσης, ενδιαφέροντα ζητήματα θέτουν η Νάνσυ για τη σημασία και την προέλευση των λέξεων (αν και είναι μάλλον η χρήση που καθορίζει τη σημασία των λέξεων και όχι η προέλευσή τους), η Χρυσάνθη για τη διδακτική της αρχαίας, (συμφωνώ και έχω δοκιμάσει τη διδασκαλία με αντικριστά τα αρχαία κείμενα και τη μετάφρασή τους με πολύ καλά αποτελέσματα). Και εν τέλει τείνω να καταλογίσω και εγώ, όπως ο Θερσίτης, προθέσεις στους ιθύνοντες.

Θα χρειαστεί να επανέλθουμε σε όλα αυτά. Θα μπορούσατε εσείς να δοκιμάσετε κάποιο σχετικό κείμενο;

Σωτήρης Γκαρμπούνης είπε...

Γεια σε όλους.
Βλέπω ότι μπήκαν στη συζήτηση πολλά και ενδιαφέροντα θέματα. Είναι καλή παρακαταθήκη για ένα γόνιμο διάλογο. Νομίζω πως μπορούμε να ελπίζουμε και σε άλλα κείμενα.
Ειδικά για τη μετάφραση των αρχαίων κειμένων στο σχολείο θα ήθελα να πώ ότι η εμμονή στον τύπο την καθιστά συχνά όχι μόνο ακατανόητη αλλά και προσβλητική για τη νεοελληνική γλώσσα και τις δυνατότητές της. Κάτι που δεν συμβαίνει όταν μεταφράζουμε ένα ξενόγλωσσο κείμενο! Ίσως αυτό δείχνει και την ιεράρχηση των γλωσσών στη συνείδησή μας. Ανεχόμαστε την αρχαία ελληνική να καπελώνει τη γλώσσα μας όχι όμως και μια ξένη γλώσσα. Να άλλος ένας λόγος για να αντιμετωπίσουμε την αρχαία ελληνική σαν ξένη. Γιατί είναι.

gringa είπε...

Δε νομίζω ότι η Αρχαία Ελληνική είναι μια ξένη για μας γλώσσα. Είναι Η ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ, είτε μας αρέσει, είτε όχι. Τόσο το λεξιλόγιο, όσο και οι μορφοσυντακτικές δομές είναι ολόιδιες και είναι πραγματικά κρίμα να αντιμετωπίζουμε την αρχαία ελληνική ως ένα ενοχλητικό κατάλοιπο του παρελθόντος.

Vasilis Simeonidis είπε...

Γεια σου gringa. Θα συμφωνούσα, αν όσα ισχυρίζεσαι μπορούν να επιβεβαιωθούν με συγκεκριμένα τεκμήρια. Ωστόσο δες εδώ http://o-mikron.blogspot.com/2009/10/blog-post_26.html

Σχετικά με την τελευταία κρίση (αντιμετωπίζουμε την αρχαία ελληνική ως ένα ενοχλητικό κατάλοιπο του παρελθόντος), μάλλον είναι πολύ γενική και δε διαφαίνεται πουθενά κάτι τέτοιο.