Το πρώτο ιδεολόγημα (σελ. 8) αφορούσε, λοιπόν, την πίστη ότι η ελληνική γλώσσα είναι ενιαία. Το δεύτερο (σελ. 9) αφορά τη σχέση της ελληνικής με τις άλλες, κυρίως ευρωπαϊκές, γλώσσες. Ο στόχος είναι προφανής: η ελληνική γλώσσα είναι η μήτρα των ευρωπαϊκών γλωσσών.
Γράφει στο βιβλίο: «Η αρχαία ελληνική (μέσω και της λατινικής στην περίπτωση των γαλλικών, των ισπανικών, των ιταλικών και των ρουμανικών) προσέφερε λέξεις και ρίζες λέξεων σε όλες τις σύγχρονες ευρωπαϊκές γλώσσες:»
Είναι χαρακτηριστική η χρήση του ρήματος «προσέφερε»: προσδιορίζει μια ηγεμονική σχέση της ελληνικής με τις άλλες γλώσσες. Η ελληνική παρουσιάζεται σαν μια αρχετυπική γλωσσική μήτρα, ιδιαίτερα γαλαντόμα που έξω από κάθε ιστορικό πλαίσιο «προσέφερε», εξαιτίας – προφανώς – μιας εγγενούς υπεροχής, λέξεις και ρίζες ώστε να πλουτίσουν(;) και οι άλλες γλώσσες! Είναι φανερό πως αυτό εισπράττεται γρήγορα από τα παιδιά, μια που η αντίδρασή τους εκφράζεται στην αφοριστική πρόταση που ακούγεται από κάποιους μαθητές: «εμείς τελικά τους τα δώσαμε όλα!». Η κατήχηση κι εδώ πέτυχε!
Ακολουθεί ένα απόσπασμα από τη γνωστή ομιλία του Ξ. Ζολώτα στο ΔΝΤ το 1957
«... Our critical problems such as the numismatic plethora generate some agony and melancholy. This phenomenon is characteristic of our epoch. But, to my thesis, we have the dynamism to program therapeutic practices as a prophylaxis from chaos and catastrophe. In parallel, a panethnic unhypocritical economic synergy and harmonization in a democratic climate is basic...»
και η ερώτηση (κρίσεως μάλιστα!): «Ποιος, κατά τη γνώμη σας(!), είναι ο σκοπός του ομιλητή;».
Όσον αφορά το ίδιο το απόσπασμα του αείμνηστου Έλληνα οικονομολόγου, πρέπει να πούμε ότι και αυτό δίνεται στους 12χρονους μαθητές αποκομμένο από κάθε ιστορικό πλαίσιο που εμπεριείχε τις αιτίες οι οποίες οδήγησαν τον καθηγητή να παρουσιάσει αυτό το εντυπωσιοθηρικό ευφυολόγημα στη διεθνή οικονομική ελίτ. Και οι αιτίες, βέβαια, ήταν εξωγλωσσικές, μια που σχετίζονταν με την προσπάθεια της μετακατοχικής και κυρίως μετεμφυλιοπολεμικής Ελλάδας για διεθνή παρουσία και αναγνώριση. (Από τον Ν. Σαραντάκο μπορείτε να βρείτε μια αναλυτική κριτική παρουσίαση της ομιλίας εδώ.)
Επίσης αφήνεται να εννοηθεί από τα παιδιά πως αυτό το κείμενο μπορεί να γίνει κατανοητό από κάθε αγγλόφωνο. Προφανώς κάτι τέτοιο δεν ισχύει και με ευκολία θα μπορούσε κανείς να το ελέγξει, αν το δώσει σε κάποιον γνωστό ή φίλο που έχει μητρική του την αγγλική γλώσσα. Επιπλέον, πολλές από τις λέξεις που χρησιμοποιεί ο αείμνηστος καθηγητής δεν περιλαμβάνονται ούτε στην ακαδημαϊκή εκδοχή της αγγλικής και γι’ αυτό δεν μπορεί να γίνει κατανοητό ούτε από τους κατά τεκμήριο μορφωμένους χρήστες της αγγλικής γλώσσας.
Χωρίς ίχνος, λοιπόν, από τις παραπάνω διευκρινίσεις καλούνται τα παιδιά να εκφράσουν γνώμη για το σκοπό του ομιλητή! Η χειραγωγούμενη «γνώμη τους» καταλήγει σε ερμηνείες που καμία δεν ξεφεύγει από την ιδεολογική αυταπάτη της υπεροχής των ελληνικών και της πρωτοκαθεδρίας τους στην ευρωπαϊκή οικογένεια των γλωσσών. Μάλιστα, έτσι, βιώνουν έντονα και την… «αδικία» (λόγω συνομωσίας άραγε;) για την περιθωριοποίηση της ελληνικής γλώσσας σε σχέση με τις ευρωπαϊκές και εμπεδώνουν ακόμη περισσότερο την αναγκαιότητα να ανεχτούν τη διδασκαλία αυτού του μαθήματος για να διασωθεί η αυτονόητη υπεροχή της.
Η σελ. 9 κλείνει με την παράθεση της εξής παραγράφου:
«Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η ανίχνευση λέξεων που χρησιμοποιούμε στη Νέα Ελληνική και θεωρούνται δάνεια από ξένες, ενώ στην πραγματικότητα είναι ελληνικές που… ταξίδεψαν και επέστρεψαν στον τόπο τους. Πρόκειται για αντιδάνεια, όπως λ.χ. η λ. «καναπές» < γαλλ.canapé < λατ. conopeum < ελλ. κωνωπεῖον, η λ. «πέναλτι» < μεσαιων. λατ. poenalis < λατ. poena < ελλ. ποινή.»
Αξίζει να προσέξουμε τη φρασεολογία που χρησιμοποιεί το βιβλίο: «… θεωρούνται δάνεια από ξένες, ενώ στην πραγματικότητα είναι ελληνικές λέξεις…»
Μπαίνουμε στον πειρασμό να συνεχίσουμε για λίγο και ψάξουμε στα λεξικά. Βρίσκουμε για την ετυμολογία της λέξης πέναλτι
1. στο Λεξικό κοινής νεοελληνικής, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών ΑΠΘ (1998): [αγγλ. penalty (αρχική σημ.: `τιμωρία΄)• ηχηροπ. του αρχικού [p > b] αναλ. προς αρσ. και θηλ. με παρόμοια εναλλ.: πιστόλα - μπιστόλα]
και
2. στο Λεξικό νέας ελληνικής γλώσσας (Μπαμπινιώτη), Κέντρο Λεξικολογίας (β΄ έκδοση 2002):
ΣΧΟΛΙΟ λ. αντιδάνειο. [ΕΤΥΜ. Αντιδάν. < αγγλ. penalty «ποινή. τιμωρία» < μεσν. λατ. poenalitas < λατ. poena < αρχ. ποινή]
Παρατήρηση 1η: τα δύο λεξικά δε συμφωνούν. Ο Μπαμπινιώτης γράφει για αντιδάνειο το ΛΚΝ όχι.
Παρατήρηση 2η: το σχολικό βιβλίο αποσιωπά την αγγλική λέξη penalty (που σημειώνουν και τα δύο λεξικά). Στο ζήτημα των αντιδανείων θα επανέρθουμε... ή όπως θα φώναζαν στο γήπεδο: «μπέναλτι ρέεεεεε!»
Σωτήρης Γκαρμπούνης
Βασίλης Συμεωνίδης
Το κείμενο αναφέρεται στο βιβλίο των Ν. Μπεζεντάκου, Αμφιλόχιου Παπαθωμά, Ευαγγελίας Λουτριανάκη και Βασίλειου Χαραλαμπάκη, Αρχαία Ελληνική Γλώσσα, Α΄ Γυμνασίου, Αθήνα: ΟΕΔΒ, 2008. Χρησιμοποιείται σαν εγχειρίδιο διδασκαλίας από το 2006-07
6 σχόλια:
Μπαίνω και εγώ στον πειρασμο να σημειώσω ότι δεν υπάρχει διαφωνία των λεξικών. Απλώς το πρώτο δεν είναι ετυμολογικό. Πάντως το έψαξα στο διαδίκτυο και βρήκα:
penal
"pertaining to punishment," 1439, from O.Fr. peinal (12c.), from M.L. penalis, from L. poenalis "pertaining to punishment," from poena "punishment," from Gk. poine
Γιατί η αλήθεια είναι σώνει και καλά ιδεολόγημα, δεν καταλαβαίνω...
Γεια σου Μανώλη,
Φυσικά υπάρχει διαφωνία ανάμεσα στα δυο λεξικά.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Το Λεξικό κοινής νεοελληνικής, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών ΑΠΘ είναι και ετυμολογικό. Τις ετυμολογίες έκανε ο Ευάγγελος Πετρούνιας http://www.biblionet.gr/main.asp?page=showauthor&personsid=12053
και στην εισαγωγή του Λεξικού εκθέτει τις απαραίτητες επιστημονικές διευκρινίσεις για την ετυμολόγηση όλων των λημμάτων. http://www.greek-language.gr/greekLang/studies/history/thema_16/03.html
Ο Μπαμπινιώτης στο δικό του λεξικό προτάσσει εκτενές κείμενο για την ελληνική γλώσσα, όπου περιέχεται ενότητα για το λεξιλόγιό της, αλλά δε λέει τίποτα συγκεκριμένο για την ετυμολόγηση. Τι είναι λοιπόν αντιδάνειο; (επίσης τι είναι μεταφραστικό δάνειο; τι είναι διαχρονικός δανεισμός; κλπ). Ο ίδιος πάντως στη σελίδα 20 της β΄ έκδοσης του λεξικού του μιλάει για «εσωτερικό δανεισμό» για «σταυροφορία ‘καθαρμού’» της γλώσσας και για «γλωσσική ιδεολογία»...
Το ζήτημα, λοιπόν, εδώ είναι τι αποτελεί αντιδάνειο και τι όχι; Ο Πετρούνιας θεωρεί ότι η λέξη προέρχεται από το αγγλικό penalty. Ο Μπαμπινιώτης φτάνει ως το αρχαίο ποινή.
Η ερώτηση είναι απλή: έπαιζαν ποδόσφαιρο οι αρχαίοι Έλληνες; Μπορούν να υπάρξουν σημασίες λέξεων χωρίς πράγματα; Βέβαια ο στείρος φορμαλισμός βολεύει να θεωρήσουμε το πέναλτι αντιδάνειο, δηλαδή «δική μας» λέξη που «επαναπατρίστηκε». Αλλά σ’ αυτήν την περίπτωση το πέναλτι είναι σε βάρος «μας»...
Παρεμπιπτόντως, να σημειώσουμε τις διαφορές ανάμεσα στην πρώτη και στις επόμενες εκδόσεις του Λεξικού Μπαμπινιώτη. Σε πολλές περιπτώσεις αναγκάστηκε να υιοθετήσει τις ετυμολογίες του Ε. Πετρούνια.
Η αντίληψη ότι αρχαία ελληνική είναι η μήτρα των ευρωπαϊκών γλωσσών είναι ιδεολόγημα. Η καλλιέργεια αυτής της αντίληψης δεν είναι γνώση.
Χαρήκαμε με την παρέμβασή σου.
Το penalty δεν αφορά μόνο το ποδόσφαιρο. Και δεν φτάνει μόνο ο Μπαμπινιώτης στο "ποινή". Μάλλον διεθνώς υπάρχει αυτή η αντίληψη. Πιθανώς πρόκειται περί διεθνούς ιδεολογήματος. Και όχι δεν έχω πληθώρα λεξικών, ψάχνω στο διαδίκτυο. Πολύ εύκολα θα έλεγα και εγώ πως η αντίληψη ότι "Η αντίληψη ότι αρχαία ελληνική είναι η μήτρα των ευρωπαϊκών γλωσσών είναι ιδεολόγημα", είναι ιδεολόγημα.
Τι άλλο, εκτός από το ποδόσφαιρο, αφορά λεξικογραφικά το πέναλτι;
Πιθανόν, ο Μπαμπινιώτης δεν αγνοεί άλλους ετυμολόγους. Για το πέναλτι δεν ξέρω. Θα βοηθούσες αν ανέφερες συγκεκριμένες παραπομπές σε ελληνική ή διεθνή προσέγγιση. (Αντιδάνειο το θεωρεί ο Σαραντάκος, http://www.sarantakos.com/language/penalty.htm, αλλά μάλλον ακολουθεί το Μπαμπινιώτη, αφού αναφέρεται σ’ αυτόν)
Η κρίση ότι "Η αντίληψη ότι αρχαία ελληνική είναι η μήτρα των ευρωπαϊκών γλωσσών είναι ιδεολόγημα" βασίζεται στο συγκεκριμένο ποστ όπου εντάσσονται τα αυτά σχόλια.
Επίσης, και κυρίως, δε γνωρίζω να υπογράφει ούτε ένας γλωσσολόγος «ότι η αρχαία ελληνική είναι η μήτρα των ευρωπαϊκών γλωσσών».
Στα αγγλικά αφορά γενικά την ποινή. Ότι προέρχεται από την ελληνική λέξη το γράφουν πολλά λεξικά. Στο διαδίκτυο υπάρχουν λεξικά που το αναφέρουν, προφανώς θα υπάρχουν και οι αντίστοιχες εκδόσεις. Από μένα δεν μπορείς να το κρύψεις, ίσως από τον εαυτό σου. Οι γλωσσολόγοι αναφέρουν ότι πολλές ελληνικές λέξεις υιοθετήθηκαν από την αγγλική μετά την νορμανδική κατάκτηση. Τώρα αν για ό,τι δεν μας αρέσει το γυρνάμε στο καλαματιανό (παίζουμε με τις λέξεις, αναζητούμε παραπομπές που υπάρχουν μπροστά μας κλπ), σφυρίζεται φάουλ... You foul
Μνώλη,
αν έχεις υπόψη σου κάποια συγκεκριμένη αναφορά για όσα ισχυρίζεσαι, θα μας βοηθούσες πολύ.
Αν δεν έχεις, δέξου τις δικές μας.
(Δεν είναι τόσο δύσκολο να δεχτούμε ότι τα πράγματα μπορεί να είναι διαφορετικά απ' ότι νομίζουμε)
Ευχαριστώ
Δημοσίευση σχολίου