Παρασκευή 8 Οκτωβρίου 2010

τρεις ακόμη λόγοι που εξαιτίας τους αποτυγχάνει η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας

Πέρα από όσα αποτελούν κακοδαιμονίες της εκπαίδευσης και συντελούν στην αναποτελεσματικότητα της, ειδικά για τη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας υπάρχουν τρεις αιτίες της αποτυχίας της, που υποδηλώνονται τόσο από την καθημερινή εκπαιδευτική εμπειρία, όσο και από τις προσεγγίσεις δασκάλων και επιστημόνων που ασχολήθηκαν με το ζήτημα. Η παράθεση που ακολουθεί δεν έχει ιεραρχικό χαρακτήρα ως προς τη σπουδαιότητα. Εξάλλου όσα αναφέρονται αλληλοπλέκονται και το ένα δε μπορεί παρά να οδηγεί στα άλλα.
1. Η αρχαία ελληνική γλώσσα, δηλαδή η αττική διάλεκτος, διδάσκεται ήδη από το Γυμνάσιο, όταν ακόμα δεν έχει επιτευχθεί επαρκώς η κατάκτηση και η μελέτη της Κοινής Νεοελληνικής, κάτι που είναι προϋπόθεση για να οδηγηθούμε στην κατανόηση και στη γνώση παλιότερων μορφών της γλώσσας και κυρίως των μορφών που υπήρξαν πριν από την Κοινή Ελληνιστική. Η Κοινή Ελληνιστική, η γλώσσα που διαμορφώθηκε στα χρόνια των διαδόχων του Μ. Αλεξάνδρου – και για να έχουμε ένα σαφές παράδειγμα μπορούμε να σκεφτούμε τη γλώσσα στην οποία είναι γραμμένα τα Ευαγγέλια – είναι η αφετηρία της Κοινής Νεοελληνικής. Τότε έγιναν σημαντικές αλλαγές στη γλώσσα, όπως η κατάργηση της απαρεμφατικής σύνταξης, της δοτικής πτώσης, του δυικού αριθμού, κ.λπ., αλλαγές που συνιστούν μεγάλο ρήγμα ανάμεσα στη γλώσσα που καταλαβαίνουμε και χρησιμοποιούμε σήμερα, δηλαδή την κοινή νεοελληνική/ δημοτική γλώσσα και στις διαλέκτους που χρησιμοποιούσαν κατά τα κλασικά χρόνια της ελληνικής αρχαιότητας, κυρίως την αττική διάλεκτο.
Δεν είναι δυνατόν να προσεγγίσουμε γνωστικά τις αρχαίες ελληνικές διαλέκτους αν δεν έχουμε στέρεα βάση την κοινή νεοελληνική. Για παράδειγμα, οι μαθητές διδάσκονται τις δευτερεύουσες προτάσεις στην αρχαία ελληνική, ενώ την ίδια στιγμή δεν έχουν μελετήσει επαρκώς τις δευτερεύουσες προτάσεις της νεοελληνικής. Κάτι που έχει επιπτώσεις και στην κατανόηση της λειτουργίας του απαρεμφάτου και της μετοχής. Φαινομένων που, χωρίς την εμπέδωση των δευτερευουσών προτάσεων στα νέα ελληνικά, μόνο σύγχυση προκαλούν. Συνεπώς, δεν υπάρχει η απαιτούμενη βάση και αφετηρία για τη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής.
2. Η διδασκαλία συνδυάζεται με κατήχηση περί ενιαίας γλώσσας. Η νεοελληνική παρουσιάζεται σα ξεπεσμός και φθορά της αρχαίας. Οι μεγάλες διαφορές που έχουν οι δύο γλώσσες – αρχαία και νέα ελληνική – αποσιωπούνται αντί να εξηγηθούν. Παρόλα αυτά είναι φανερές και δημιουργούν ένα αξεπέραστο και μυθοποιημένο εμπόδιο για τους μαθητές του Γυμνασίου για το οποίο ενοχοποιούνται οι ίδιοι καθώς τους προσάπτεται γλωσσική ανεπάρκεια. Είναι αυτονόητο ότι πρέπει να ξεκινάμε από την ομοιότητα, δηλαδή από αυτό που είναι οικείο και γνωστό και να οδηγούμαστε στο άγνωστο, στο καινούριο, στο διαφορετικό. Αντίθετα, τονίζονται και μεγεθύνονται οι πολύ λιγότερες αντιστοιχίες των δύο γλωσσών. Για παράδειγμα, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση σε ένα μικρό μέρος του λεξιλογίου που έχει ετυμολογική συγγένεια και αποσιωπούνται οι πολύ περισσότερες περιπτώσεις που το νεοελληνικό λεξιλόγιο δεν προέρχεται από την αρχαία ελληνική. Η αποσιώπηση αυτή φυσικά αυξάνει τη δυσκολία του μαθήματος της αρχαίας ελληνικής, εφόσον η δυσκολία προέρχεται από τα άγνωστα, από τα διαφορετικά στοιχεία που τη χαρακτηρίζουν.
3. Εμμένουμε στη γραμματικοσυντακτική μέθοδο διδασκαλίας, μέθοδο αποδεδειγμένα αναποτελεσματική και συνεχίζουμε με όρους και τρόπους του 19ου αιώνα να απευθυνόμαστε σε νέους του 21ου. Το κείμενο είναι σχεδόν περιττό. Λειτουργεί περισσότερο σαν ένα πεδίο μεταγλωσσικού σχολαστικισμού προκειμένου να χαρακτηριστούν συντακτικά οι λέξεις που το αρθρώνουν. Άδειες από κάθε έννοια, σχεδόν άχρηστες να μεταφέρουν οποιοδήποτε νόημα, αποκτούν ισχύ και αξία ως συντακτικοί χαρακτηρισμοί. Επιπλέον, το κείμενο υπάρχει ως άλλοθι μιας «αυθεντικής» ποικιλίας από μορφές και τύπους της γραμματικής, επιβεβαιώνοντας έτσι την αναγκαιότητα να προτάσσεται η διδασκαλία τους. Για παράδειγμα, στην κοινή αντίληψη της κοινωνίας καλός φιλόλογος θεωρείται όποιος μαστιγώνει τους μαθητές με αναπαραγωγή τύπων και ανώμαλων ρημάτων. Δυστυχώς, αυτή η αντίληψη διαχέεται και στην εκπαιδευτική κοινότητα. Άσχετα αν οι μαθητές δε μαθαίνουν. Άσχετα αν αυτό που επιτυγχάνεται είναι η ψυχική απομάκρυνση των νέων από την αρχαία γραμματεία. Επιτυγχάνεται, βέβαια, η ενοχοποίηση και ο εθισμός των νέων στην υποταγή.
Βασίλης Συμεωνίδης
Σωτήρης Γκαρμπούνης

11 σχόλια:

μαθητής είπε...

Συμφωνώ και με τους τρεις λόγους και προσθέτω και τέταρτο: Η προκατάληψη των δασκάλων για το αν αξίζει να διδάσκονται τα αρχαία ή μάλλον οι παλαιότερες μορφές της γλώσσας μας στην υποχρεωτική εκπαίδευση. Μόλις τα παιδιά πάρουν είδηση ότι είμαστε αρνητικοί, σπεύδουν να την αποκηρύξουν. Αν όμως το αγαπάμε το αντικείμενο και δεν το διδάσκουμε σχολαστικά και ανέμπνευστα, συμβαίνουν παράξενα πράγματα: Το αγαπούν οι "αδύνατοι",αλλοδαποί, με μαθησιακές δυσκολίες, ανορθόγραφοι. Θαύμα, θαύμα; Αν αυτή η διδασκαλία τους βάζει καλύτερα στα μυστικά της ομιλούμενης γλώσσας, όπως είναι το ζητούμενο, δεν τους φορτώνει με άχρηστες παπαγαλίες τύπων και είναι παιχνιδιάρικη και στηριγμένη σε ωραία κειμενάκια, ΕΛΚΥΕΙ, συνάδελφοι μου καλοί. Αλλιώς, έτσι όπως την έχουμε καταντήσει, καλύτερα να μην υπάρχει.
(Η gyristroyla2 είμαι, αλλά μπήκα με το προφίλ του μαθητικού μας μπλογκ)

Ανώνυμος είπε...

Κι εγω θα συμφωνησω με το κειμενο, εστω και απο την σκοπια του μαθητη.
Την γλωσσα ως φαινομενο την αγαπω, αν δεν την αγαπουσα ομως η διδασκαλια των αρχαιων ελληνικων οπως γινεται σημερα θα με απωθουσε αφανταστα.
Ειδικα το 3ο, σχεδον με πληγωνει. Θελω να μελετησω την αρχαια γραμματια, οχι να της κανω συντακτικη αναλυση.

Vasilis Simeonidis είπε...

gyristroyla2,
νομίζω ότι βιάζεσαι να συμφωνήσεις με κάτι που δε διάβασες προσεκτικά. Πώς αλλιώς να εξηγήσω ότι παραβλέπεις το 2, με το οποίο λες ότι συμφωνείς, ότι «η διδασκαλία συνδυάζεται με κατήχηση περί ενιαίας γλώσσας», για να καταλογίσεις αρνητισμό και προκατάληψη σ’ όσους βλέπουν κριτικά τη δουλειά τους;
Ντέφι να γίνει.

Το ζήτημα δεν είναι αν αξίζει ή όχι να διδάσκονται τα αρχαία. Το ζήτημα είναι αν μπορούν να διδαχτούν και πώς.
Εμείς (και όχι μόνο εμείς) λέμε ότι τα αρχαία ελληνικά δε μπορούν να διδαχτούν στο γυμνάσιο.

Αν κατάλαβα καλά, όπως και από άλλα παλιότερα σχόλιά σου προτείνεις διδασκαλία «παλαιότερων μορφών της γλώσσας μας» όπως περίπου ο Μπαμπινιώτης το 1992. Αυτό το εγχείρημα αποδείχτηκε αναποτελεσματικό σε τέτοιο βαθμό που ούτε ο ίδιος το αναγνωρίζει πλέον, παρά τα όσα έλεγε.
Αν εννοείς κάτι άλλο, δείξε, σε παρακαλώ, ένα συγκεκριμένο παράδειγμα.

Σχετικά με τη στάση των καθηγητών και των μαθητών απέναντι στα αρχαία ελληνικά φαντάζομαι ότι θα έχεις υπόψη σου την υπόθεση με την έρευνα Κελπανίδη (http://o-mikron.blogspot.com/2010/04/blog-post_07.html) Ας μην βγάζουμε συμπεράσματα χωρίς προκείμενες.

Περιμένω ακόμα να μας προτείνεις δέκα (ίσως και περισσότερα) κείμενα που μπορούν να διδαχτούν σε 12χρονα – 15χρονα παιδιά. Συγκεκριμένα, σε παρακαλώ, δέκα «ωραία κειμενάκια»... (θα είναι όλα του Αίσωπου;)

Θα μπορούσες, επίσης, να με παραπέμψεις κάπου για να διαβάσω αναλυτικά με ποιο τρόπο η διδασκαλία παλιότερων μορφών μιας γλώσσας (διαχρονία) μπορεί να «βάζει καλύτερα στα μυστικά της ομιλούμενης γλώσσας»; Έχω την εντύπωση ότι άλλα διδάσκει η γλωσσολογία.

Τέλος, καταλαβαίνω και συμφωνώ απόλυτα τα σχετικά με τους αλλοδαπούς. Έχουν ένα συγκριτικό πλεονέκτημα: δεν τους ζαλίζει κανείς με το ιδεολόγημα ότι πρόκειται για τη γλώσσα τους, ούτε τα ενοχοποιεί που δεν την καταλαβαίνουν...

Ναι, ούτε και έτσι όπως την έχουν καταντήσει οι οπαδοί της διδασκαλίας της στο γυμνάσιο μπορεί να διδαχτεί· καλύτερα να σταματήσει η διδασκαλία της.

Vasilis Simeonidis είπε...

γεια σου dm3shaberu
καλωσόρισες στα μέρη μας,

η σκοπιά του μαθητή μας είναι πολύ χρήσιμη.

Σε παρακαλώ πολύ, θα μπορούσες να συντάξεις ένα κείμενο γράφοντας αναλυτικότερα την οπτική σου;
Για παράδειγμα: τι σου αρέσει στ’ αρχαία; τι όχι; πώς θα μπορούσαν να διδαχτούν καλύτερα; ποια στάση πρέπει να έχει απέναντι στο γνωστικό αντικείμενο ο καθηγητής κ.λπ.

Θα μπορούσαμε να αναρτήσουμε ένα κείμενο με την οπτική σου, θα είχε πολύ ενδιαφέρον για όλους...

Περιμένουμε.

Ανώνυμος είπε...

Ευχαριστώ για το καλωσόρισμα.
Εν καιρώ θα γράψω κάτι για αυτό το θέμα, ίσως στο blog μου (για την ώρα, ως μαθητής Γ' Λυκείου, είμαι κάπως πιεσμένος).

Επίσης, στο μυαλό μου, σε πολύ πρώιμο στάδιο έχω και μια έρευνα για το θέμα της διδασκαλίας γλώσσας και πώς την βλέπουν οι συμμαθητές μου. Απλά πρέπει να το οργανώσω (σχετικά: http://www.e-parea.com/showthread.php?t=3727)

gyristroula2 είπε...

Bασίλη,στη δουλειά μας το άσπρο- μαύρο είναι πιο αταίριαστο κι απ΄την πολιτική, γιατί εδώ δεν έχουμε και κανένα ψηφοφόρο να "πείσουμε". Ναι,μπορείς να μην κάνεις κατήχηση περί ενιαίας και αναλλοίωτης γλώσσας και συγχρόνως να μην αρνείσαι να δεις ότι η γλώσσα μας κουβαλάει στην κοίτη της αρχαία υλικά, με τα οποία τρεφόμαστε κάθε μέρα. Και δεν έχεις κανένα δικαίωμα να τραβήξεις μια διαχωριστική γραμμή και να πεις εσείς που δεν θα πάτε στο λύκειο ούτε τον Καβάφη δεν θα μπορέσετε να καταλάβετε,θα νιώθετε ξένο το μεγαλύτερο ποιητή σας, γιατί ποτέ δεν διδαχτήκατε τους παλιότερους τύπους που χρησιμοποιεί. Ούτε δυο από τους μεγαλύτερους πεζογράφους σας θα μπορέσετε ποτέ να απολαύσετε, που παρεμπιπτόντως είναι από τους λίγους που,αν και "καθαρευουσιάνοι", λειτουργούν ακόμη και σήμερα. Ο λόγος τους εμπνέει σκηνοθέτες θεάτρου, κινηματογράφου, διαβάζονται, αναλύονται. Τον Παπαδιαμάντη και τον Βιζυηνό εννοώ. Να, τα κείμενά σου. Άρχισε από αυτούς τους τρεις κι όσους άλλους προσφέρονται για τη διδασκαλία των παλιότερων ελληνικών (που ποτέ δεν διδάχθηκαν έτσι, κατευθείαν μπήκαμε στην αττική διάλεκτο και στην παπαγαλία).
Μετά, μπορείς να περάσεις στα βυζαντινά κείμενα, θύραθεν και εκκλησιαστικά και στα ευαγγέλια. Καλώς ή κακώς, είναι στη ζωή μας αυτά τα κείμενα. Συντροφεύουν τις μεγάλες στιγμές μας, γάμους, βαφτίσεις, θανάτους, γιορτές. Τι θα πάθουμε αν μάθουμε πχ ότι το έξοχο εκείνο γλυκύ έαρ σημαίνει άνοιξη κι όχι αεράκι;
Αχ, Βασίλη, κι αυτά στα λέει μια ασήμαντη φιλόλογος. Υπάρχουν πολύ καλύτεροι να σκεφθούν πιο δημιουργικά,πιο εμπνευσμένα για να δώσουν στα παιδιά ακέραια τη γλώσσα τους,(πρώτη ή δεύτερη) χωρίς εκπτώσεις. Κι ένας από αυτούς είσαι εσύ.

Vasilis Simeonidis είπε...

dm3shaberu,
πολύ φιλικό το περιβέλλον της κοινότητας σας και ενδιαφέρον...

κουράγιο στη φετινή προσπάθειά σου.

Vasilis Simeonidis είπε...

gyristroyla2,

ξέρεις ότι και ο Καβάφης και ο Παπαδιαμάντης και ο Βιζυηνός και ο Ροΐδης διδάσκονται στη νεοελληνική λογοτεχνία.

Ποιος όμως ισχυρίζεται ότι για να καταλάβω τη γλώσσα τους θα πρέπει να διδαχτώ αρχαία ελληνικά; Πώς στέκεται αυτό το λογικό άλμα; Για να καταλάβω τον Καβάφη πρέπει να διδαχτώ Καβάφη και όχι Ξενοφώντα, κ.λπ, κ.λπ

Όσο για διαχωριστική γραμμή, δε νομίζω ότι βάζει κανείς. Αντίθετα τοποθετούμε την αρχαία ελληνική απέναντι στη νεοελληνική για να δούμε ομοιότητες αλλά και διαφορές. Η τομή, το ρήγμα της συνέχειας είναι η κοινή ελληνιστική, το ξέρεις καλά, που είναι και αφετηρία της γλώσσας μας.

Κατά τ’ άλλα, όσα γράφουμε μπορούν να γίνουν πλήρως κατανοητά σε σχέση με τις αρχικές αιτήσεις μας:

η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στο Γυμνάσιο πρέπει να καταργηθεί ως απόλυτα αδιέξοδη,
παράλληλα να ενισχυθεί η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας από δόκιμες μεταφράσεις.
Στο Λύκειο πρέπει να ανοίξει μια ουσιαστική συζήτηση που θα επαναπροσδιορίσει στόχους, μεθόδους και διδακτέα ύλη.

gyristroula2 είπε...

Δεν μπορείς να διδάξεις όλο τον Καβάφη, φυσικά, στο γυμνάσιο, Βασίλη. Ούτε 3 ποιήματά του δεν διδάσκεις με τα καινούρια βιβλία. Κάποια μέρα λοιπόν που ένας απόφοιτος γυμνασίου αποφασίσει να διαβάσει κάτι περισσότερο από αυτόν ή τον Παπαδιαμάντη,πχ, θα έχει καμιά ιδέα για το πώς να προσπελάσει στοιχειωδώς τους λόγιους τύπους και να χαρεί την ανάγνωση ή θα τραπεί σε φυγή;
Ακόμα όμως κι αν δεν διαβάσει ποτέ του, θα ακούει τους πολιτικούς και τους επιστήμονες να μιλάνε μια ακαταλαβίστικη γλώσσα και θα νιώθει αγράμματος. Γιατί είτε μας αρέσει είτε όχι, η ομιλούμενη γλώσσα, ιδίως στο διευρυμένο κώδικα, έχει ενσωματώσει τύπους λόγιους, που δεν διδάσκονται στη γραμματική της. (Θυμάμαι έναν δάσκαλο να διαμαρτύρεται γιατί έπρεπε να μάθει στα παιδιά τον τύπο πλείστος, ενώ έχει καταργηθεί. Του είπα να βάλει στο γκουγκλ το "πλείστας" και βρήκε άφθονα σύγχρονα κείμενα να τον περιέχουν).
Βασίλη, δεν μιλάω για αρχαία, για ολόκληρη τη γλώσσα μιλάω, χωρίς εκπτώσεις και για μια παιδεία που δεν διαχωρίζει γλωσσικά τους αυριανούς πολίτες σε κατέχοντες και μη κατέχοντες το γλωσσικό πλούτο που μας κληροδότησε η μακραίωνη πορεία της γλώσσας μας. Ας το κάνουμε αυτό στα πλαίσια της γλωσσικής διδασκαλίας της νέας ελληνικής, δεν έχω καμιά αντίρρηση.

Vasilis Simeonidis είπε...

Διαφωνούμε gyristroyla2,
δε θα υποτάξουμε τη λογοτεχνία στη γλωσσική διδασκαλία
όπως υπΟτάξαν οι γλωσσαμύντορες την αρχαιογνωσία στην αρχαιογλωσσία.

Δε θα ξαναφέρουμε την καθαρεύουσα διδάσκοντας αυτόν το νεφελώδη διευρυμένο κώδικα (της τάχα ενιαίας γλώσσας) που θέλει και το απολίθωμα «πλείστος» να είναι τύπος της νεοελληνικής ισοδύναμος με το «πάρα πολύς» (τα είπαμε http://o-mikron.blogspot.com/2009/06/blog-post.html).

Και να επιχειρηθεί κάτι τέτοιο, ευτυχώς οι μαθητές δε θα είναι εκεί...

Ευτυχώς η δημοτική/ κοινή νεοελληνική είναι πια οριοθετημένη, έχει τις γραμματικές και τα συντακτικά της, τα λεξικά της και στα πλαίσια αυτά τη συζητάμε.

Περιμένω συγκεκριμένες προτάσεις ή έστω συγκεκριμένες παραπομπές. Δείξε πώς μπορεί να γίνει ό,τι ισχυρίζεσαι. Αλλιώς, μάλλον, δεν έχει νόημα.

gyristroula2 είπε...

Βασίλη, τις αρχές σου ανέφερα. Τα υπόλοιπα πρέπει να γίνουν βιβλίο. Μακάρι να είχα το χρόνο και τη βοήθεια αξιότερων από μένα, για να το έγραφα. Τίτλος: Τα αρχαία που δεν πάλιωσαν ή κάτι τέτοιο.
Πάντως όσο και να διαφωνούμε, ξέρω ότι κατά βάθος μας τρώει ο ίδιος καημός, η γλωσσική ανάπτυξη των μαθητών μας και ότι αν δουλεύαμε συλλογικά, έστω και εν μέσω διαφωνιών, θα κάναμε ωραία πράματα. Την καλημέρα μου.