Κυριακή 30 Ιανουαρίου 2011

Δ. Μαρωνίτης – Γ. Μπαμπινιώτης σε μια συζήτηση από τα παλιά


Το απόσπασμα που ακολουθεί προέρχεται από τη συζήτηση που έγινε μεταξύ Δ. Μαρωνίτη και Γ. Μπαμπινιώτη (προέδρου τότε του Π.Ι) στα γραφεία της εφημερίδας το Βήμα στις 18 Απριλίου 1993. Τη συζήτηση συντόνισε ο μετέπειτα υπουργός Παιδείας Π. Ευθυμίου και τότε πολιτικός συντάκτης της εφημερίδας.

Ο τίτλος του άρθρου είναι: Η μάχη της γλώσσας

Ο υπέρτιτλος: Δύο ειδικοί συζητούν και διαφωνούν

Ο υπότιτλος: Η επαναφορά των αρχαίων στα γυμνάσια: υπέρμαχοι και επικριτές

[…]

Πέτρος Ευθυμίου: Θα ρωτήσω κάπως απλοϊκά, κ. Μαρωνίτη. Αν υποθέσουμε ότι διαφωνείτε απολύτως στη θεραπεία, μήπως συμφωνείτε όμως στη διάγνωση, όπως την έκανε ο κ. Μπαμπινιώτης; Δηλαδή ο κ. Μπαμπινιώτης είπε ότι υπάρχει λεξιπενία, μια αδυναμία στη δημιουργική χρήση της γλώσσας στους μαθητές, σε όλα τα επίπεδα, ιδίως στο λεξιλογικό. Συμφωνείτε σ’ αυτό;

Δ. Μαρωνίτης: Θα απαντήσω με δύο λέξεις. Αν υπάρχει λεξιπενία σήμερα, αν υπάρχει – είναι ατεκμηρίωτη κατά τη γνώμη μου και αναπόδεικτη – αυτή είναι διάχυτη σε όλο τον ελληνικό χώρο, και σε όλους τους νεοέλληνες ομιλητές. Δεν βαρύνει ειδικώς τους μαθητές του Γυμνασίου. Πρέπει να σας πω ότι έχω κακή πείρα. Έχω ακούσει να διαπράττουν τα ίδια λάθη για τα οποία κατηγορούνται οι μαθητές του Γυμνασίου ή του Λυκείου, πανεπιστημιακοί δάσκαλοι την ώρα της παράδοσης, κοινοβουλευτικοί ρήτορες την ώρα των αγορεύσεών τους, πρόεδροι του Αρείου Πάγου κατά την αγόρευση. Να θεωρούμε ότι διαπράττονται σημασιολογικά ή φωνητικά ή μορφολογικά άλλου τύπου λάθη, ειδικά από τους μαθητές, και ότι αυτό οφείλεται στο γεγονός της αποκοπής τους από τον περίφημο ομφάλιο λώρο της καθαρεύουσας κατ’ ουσίαν και της αρχαίας, αυτό, κατά τη γνώμη μου, είναι απολύτως ανακριβές και, εν πάση περιπτώσει, εντελώς αυθαίρετο.

Γ. Μπαμπινιώτης: Δεν χρειάζεται να πω ότι υπάρχει μια πλήρης διαφωνία μ’ αυτά που λέει ο κ. Μαρωνίτης, ο οποίος στο σημείο αυτό βέβαια γλωσσολογεί και δεν κρατάει την απόσταση κλασικού φιλολόγου και γλωσσολόγου…

Δ. Μαρωνίτης: Εγώ μεν μπορεί να γλωσσολογώ, εσείς όμως, ως πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, όχι απλώς φιλολογείτε, αλλά υπερφιλολογείται, διότι καλύπτετε και πάτε να καλύψετε, με το corpus κειμένων της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και της λόγιας παράδοσης, υποτίθεται, τα γλωσσολογικά σας ζητούμενα. Επομένως είμαστε τουλάχιστον πάτσι-πάτσι. Αν εγώ γλωσσολογώ, εσείς υπερφιλολογείτε και έχετε και τη διαχείριση της εξουσίας γι’ αυτή την υπερφιλολόγηση, την οποία επιχειρείτε…

6 σχόλια:

Βραχονησίδα είπε...

Ευχαριστώ πολύ, είναι ό,τι πιο εύστοχο διάβασα αυτές τις μέρες του γενικότερου ζόφου.

Solo machos είπε...

Κι εγω νομιζω πως όσα λαθη κανουν οι νεωτεροι, προέρχονται απο το γλωσσικο περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσαν κ ότι πανω κατω ολοι ,κανουμε τα ιδια λαθη....με εξαιρεσεις... οι διαλεκτοι που μιλιόταν πριν σε μεγαλο ποσοστο ηταν ταυτοχρονα στη συνταξη απλες κ χειμαρώδεις, με αλλα φωνήματα, λιγο διαφορετικη γραμματικη κ λεξιλογιο....αυτο θα εχει συνεπειες λογικα οταν οι διαλεκτοι υποχωρουν χαριν της κοινης... Η σχολικη γραμματικη βασιζεται σε περιορισμενα δειγματα ελληνικου λογου, γ παραδειγμα η επι τοσα χρονια μη αναθεωρημενη γραμμ τ Τριανταφυλιδη, εχει ως τυπους παρατατικου "ημαστε" "ήσαστε" ενω στα περισσοτερα μερη της Ελλαδος λεν πια κ γραφουν εδω κ χρονια τους τυπους ήμασταν ήσασταν, ειναι τυποι βορειων ιδιωμάτων που τεινουν να επικρατησουν χαριν σαφηνειας, σε πολλα μερη η διακριση παρατατικου σε -όταν για γ' ενικο κ -όνταν για γ'πληθυντικο, δεν ισχυει, οι τυποι κατανεμονται με ποικιλους τροπους ειτε συγχεόμενοι κ ταυτιζόμενοι έιτε αντικαθιστόμενοι απο αλλους που λειπουν απο τη γραμματικη,οπως
-όντουσαν, -όσαντε υπαρχει μια εργασια πανω στο θεμα οψεις του μεσοπαθητικου παρατατικου κ προβλήματα....δε θυμαμαι το link.

Solo machos είπε...

Βρηκα ενα σχετικο αρθρο
https://sarantakos.wordpress.com/2015/04/27/tan-ntan/

Solo machos είπε...

Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία
Το ιστολόγιο του Νίκου Σαραντάκου, για τη γλώσσα
Σε τι άραγε να αναφέρεται ο τίτλος του σημερινού σημειώματος;
Λοιπόν, στον μεσοπαθητικό παρατατικό, κανονικά το τρίτο ενικό πρόσωπο έχει κατάληξη -ταν και το τρίτο πληθυντικό -νταν, με τον τόνο να ανεβαίνει. Αυτός ερχόταν, αυτοί έρχονταν.
Ωστόσο, αυτό το σχήμα (ταν – νταν, ας το πούμε), ενώ είναι το κυρίαρχο, δεν είναι το μοναδικό. Σε ένα σχόλιο στη Λεξιλογία, το οποίο με έσπρωξε να γράψω το σημερινό άρθρο, μια καλή φίλη παρατήρησε ότι ο ευθυμογράφος Νίκος Ζαχαριάδης του Πρόταγκον χρησιμοποιεί συστηματικά στο τρίτο ενικό πρόσωπο τύπους που κανονικά είναι του πληθυντικού, σε -νταν, δηλαδή:

Η αναμονή τόσων χρόνων, δικαιώνονταν.
Καθώς ο νέος «Δημοσθένης» (ναι, έτσι αισθάνονταν) κάθονταν στη θέση του.

Αυτός δικαιώνονταν, αυτός αισθάνονταν, αυτός κάθονταν. Κανονικά, στη δική μου μητρική διάλεκτο, που τυχαίνει να είναι και η επικρατέστερη, οι τύποι αυτοί δεν στέκουν, εγώ θα έλεγα: αυτός αισθανόταν, αυτός δικαιωνόταν, αυτός καθόταν.

Ωστόσο, ξέρω ότι ο τύπος με -νταν στο τρίτο ενικό δεν είναι μια τυχαία απόκλιση, ότι υπάρχουν ελληνικές διάλεκτοι όπου αυτός είναι ο κανονικός τύπος. Δυστυχώς δεν έχω πρόχειρο κανένα διαλεκτολογικό σύγγραμμα, αλλά υποθέτω ότι αυτό συμβαίνει τουλάχιστον στα ηπειρώτικα, αφού το βρίσκω όχι μόνο στον Κρυστάλλη, π.χ.: Κι ο αχός του ακόμα, κι αυτός έρχονταν λυπητερός και βραχνός

αλλά και, συνεχώς, στον Κοτζιούλα. Από το ημερολόγιό του, που ελπίζω να εκδοθεί μεσοπρόθεσμα, ξεσηκώνω ένα απόσπασμα, με μεταφορά λαϊκού λόγου:

Εγώ το δοκήθηκα πως θα χάνονταν ο μακαρίτης, είπε στο τέλος κι η χήρα του, μια μικρόσωμη γυναικούλα που είχε σωθεί θαρρείς απ’ την αδιάκοπη εργασία. Είχα ιδεί τρεις μέρες πριν ένα είνορο σημαδιακό. Βρίσκομουν, λέει, σ’ ένα χωράφι μας, απάνω στη Λαζινιά, κι αυτό ξεκόβονταν κι έφευγε απ’ την κάτω μεριά, όλο έφευγε. Στο τέλος ξεκόπηκε πολύς τόπος απ’ τον πάτο και διάβηκε κάτω, αυτό ήταν. Από τότε κατάλαβα πώς θα χάνονταν ο άνθρωπός μας.

Από άλλα κείμενα του Κοτζιούλα βλέπω ότι χρησιμοποιεί τον ίδιο τύπο (π.χ. χάνονταν) και για το γ’ πληθυντικό, άρα έχει το σχήμα νταν-νταν. (Αυτός έρχονταν / αυτοί έρχονταν).

Το ίδιο σχήμα το βρίσκουμε και στην Πηνελόπη Δέλτα, όπως επισήμανε ο φίλος Εαρίων, η οποία χρησιμοποιεί συστηματικά τον τύπο «αυτός έρχουνταν» (για το -ου- περισσότερα παρακάτω).

Υπάρχει όμως και η αντίστροφη τάση, αν και είναι σπανιότερη: να χρησιμοποιείται, δηλαδή, ο τύπος του γ’ ενικού και για τον πληθυντικό, δηλαδή αυτοί ερχόταν, αυτοί καθόταν. Ένα παράδειγμα βρίσκω πρόχειρα σε διήγημα στη λαρισινή εφημερίδα Ελευθερία: Άλλες φορές, τα καλοκαίρια, οι άντρες καθόταν ως το ξημέρωμα στην πλατεία.

Αυτό θα το πούμε σχήμα ταν-ταν, αλλά δεν ξέρω αν εντοπίζεται στη θεσσαλική διάλεκτο.

Δεν έχω βρει ακόμα κάποια διάλεκτο ή έστω και κάποιον άνθρωπο που να χρησιμοποιεί συστηματικά το εντελώς αντίστροφο με την επικρατούσα τάση σχήμα, το νταν-ταν, δηλαδή, ας πούμε: αυτός κάθονταν και αυτοί καθόταν. Αναρωτιέμαι αν υπάρχει.

Οπότε, έχουμε τα τέσσερα σχήματα για τον μεσοπαθητικό παρατατικό:

Α. αυτός καθόταν και αυτοί κάθονταν (ταν-νταν)

Β. αυτός κάθονταν και αυτοί κάθονταν (νταν-νταν)

Γ. αυτός καθόταν και αυτοί καθόταν (ταν-ταν)

Δ. αυτός κάθονταν και αυτοί καθόταν (νταν-ταν).

Θα με υποχρεώσετε αν, στα σχόλιά σας, αναφέρετε ποιο σχήμα χρησιμοποιείτε εσείς, ιδίως αν χρησιμοποιείτε κάποιο άλλο εκτός από το Α.

Υπάρχει βέβαια και μία κατηγορία ρημάτων όπου η επίσημη γραμματική συνιστά τη χρήση του τύπου του γ’ πληθυντικού και για το ενικό. Πρόκειται για τα ρήματα της δεύτερης συζυγίας ομάδας Β’ (κατά την κατάταξη της γραμματικής Holton-Mackridge-Φιλιππάκη), δηλαδή τα ρήματα σαν το «θεωρούμαι», που ίσως αξίζουν χωριστό άρθρο, μια και για το τρίτο πρόσωπο του παρατατικού ερίζουν τουλάχιστον πέντε τύποι, κατά σειρά φθίνουσας λογιότητας:

* εθεωρείτο

* θεωρείτο

* θεωρούταν

* θεωρούνταν

* θεωριόταν

Solo machos είπε...

Παραθετω το αρθρο συντετμημένο κ ασχολιαστο..στο link βρισκεται ολοκληρο κ σχολιασμενο....αυτα...ευχαριστω..

Solo machos είπε...

Παραθετω το αρθρο συντετμημένο κ ασχολιαστο..στο link βρισκεται ολοκληρο κ σχολιασμενο....αυτα...ευχαριστω..