Τρίτη 13 Νοεμβρίου 2012

Λόγος για τα αρχαία ελληνικά


Εν πάση περιπτώσει ο Τρίτσης πλούτισε(!) τον νεοελληνικό μας λόγο με τη λέξη «λεξιπενία», από την οποία «λεξιπενία» θα απαλλάσσονταν τα ελληνόπουλα, μόνο αν μάθαιναν στο γυμνάσιο αρχαία ελληνική γλώσσα. Αυτά υποστήριζε ένας αρχιτέκτονας, υποκινούμενος προφανώς από συντηρητικούς, και όχι μόνο στον τομέα της  γλώσσας, κύκλους.
Η συνέχεια είναι γνωστή: στην αρχή η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας παρουσιάστηκε στον ελληνικό χώρο ως «πειραματική» διδασκαλία σε πρόσθετες, εκτός δηλαδή του κανονικού = του νόμιμου προγράμματος, ώρες, σε ημιδημόσια  ιδιωτικά σχολεία. Σύντομα το «πείραμα» θεωρήθηκε ιδιαίτερα επιτυχές και τα ελληνόπουλα, όλα πια, άρχισαν από  το 1987 να διδάσκονται πάλι την αρχαία ελληνική γλώσσα στο γυμνάσιο παρά τις αρμόδιες και συνετές φωνές που ακούστηκαν στο μεταξύ. Είπα «να διδάσκονται», γιατί δυστυχώς δεν μπορούσα να πω «να μαθαίνουν». Κρίμα όλες οι θεωρίες και όλοι οι κόποι!
Πώς μπορούσαν τα παιδιά, από το δεύτερο κιόλας μάθημα αρχαίων ελληνικών, να καλούνται να τονίσουν τις αποφθεγματικές φράσεις «σπευδε βραδεως», «γνωθι σαυτον», «θνησκε υπερ πατριδος», «παταξον μεν, ακουσον δε»; Μήπως ήξεραν καν σε ποια συλλαβή να  βάλουν τον τόνο σ’ αυτές τις περίεργες, πάντως άγνωστές τους λέξεις; (Θέλω να πω: ΄Ηξεραν τα παιδιά αν πρέπει να πουν σπεύδε η σπευδέ, βραδέως ή βραδεώς, γνώθι ή  γνωθί; Κι εμείς δεν τους ζητούσαμε μόνο να πουν σωστά αυτές τις  λέξεις, αλλά και να βάλουν σωστά  τις οξείες και τις περισπωμένες! Αλήθεια, πώς θα μπορούσαν τα παιδιά της  πρώτης Γυμνασίου -πέρα από όλα τα άλλα- να ξέρουν την ποσότητα του γιώτα στη λήγουσα της λέξης γνωθι, ώστε να βάλουν τον σωστό τόνο στο ωμέγα της πρώτης συλλαβής; Φοβούμαι ότι όσοι τα ζητούν όλα αυτά από τα παιδιά της πρώτης  γυμνασίου, στο δεύτερο κιόλας μάθημα αρχαίας ελληνικής γλώσσας, απλώς -πώς να το πω, αγαπητοί μου φίλοι, δεν έχουν το γνθι σαυτόν.) Ακόμη: Ποια παιδιά έμαθαν τελικά τις δασυνόμενες λέξεις της αρχαίας ελληνικής γλώσσας; Για να μην πω: ποια παιδιά έμαθαν τι θα πει «δασεία» και τι θα πει «ψιλή» = γιατί αυτή η διάκριση των λέξεων στην αρχαία ελληνική γλώσσα σε δασυνόμενες και σε ψιλούμενες; Ποια παιδιά έμαθαν τι θα πει «γενική» και τι θα πει «δοτική»; Ποια παιδιά, πέρα από το ποιες είναι οι καταχρηστικές δίφθογγοι, έμαθαν και γιατί λέγονται έτσι; Και κάτι αληθινά εξωφρενικό: οι μαθητές του γυμνασίου έφτασαν να μαθαίνουν λέξεις όπως γεωμόρος, ζεύγλη, κτέανον, κτηνηδόν και άλλες τέτοιες μερικές από αυτές άπαξ ειρημένες σε ολόκληρη την αρχαία ελληνική γραμματεία που έφτασε ως εμάς! Αλήθεια, μαθαίνοντας τέτοιες λέξεις οι μαθητές θα κάνουν πλουσιότερο το νεοελληνικό τους λεξιλόγιο;

Δημήτρης Λυπουρλής (απόσπασμα ομιλίας που εκφωνήθηκε στη Λευκωσία στις 3/12/2010.  Δημοσιεύθηκε στο Φιλόλογο τ.  143. Ολόκληρη η ομιλία βρίσκεται και στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Παιδείας της Κύπρου)

5 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Πάρτε να μαθαίνετε και να ξυπνήσετε επιτέλους...

Η διδασκαλία τού αρχαίου ελληνικού λόγου

Στο εμπειρικό επισχείρημα ότι από την αρχαία ελληνική παραγωγή μάς ενδιαφέρει να δώσουμεπρωτίστως το περιεχόμενο και δευτερευόντως —ή ελάχιστα— τη μορφή […] έχουμε να παρατηρήσουμε τα εξής : Το κλασικό κείμενο δεν είναι εγκυκλοπαίδεια στην οποία θα προσφύγει κανείς για να πάρει πληροφορίες […]. Το κείμενο, το μεγάλο κείμενο, είναι μοναδική, ανεπανάληπτη σύνθεση ενός σημαντικού μηνύματος και μιας ανάλογης μορφής. Το μήνυμα πηγάζει, απεικονίζεται και ερμηνεύεται μέσα από μια στάση ζωής, μέσα από ένα συγκεκριμένο όσο και δυσπρόσιτο πολλές φορές στον ερμηνευτή κόσμο ιδεών και συναισθημάτων, ψυχολογικών καταστάσεων, κοινωνικοπολιτικών και οικονομικών συνθηκών κ.λπ., τον κόσμο τού συγγραφέως. Αυτός ο εσωτερικός κόσμος τού συγγραφέως (η ratio) δεν χωρίζεται από τη γλωσσική του έκφραση, από τη συγκεριμένη γλωσσική δομή που ο ίδιος διάλεξε —με πολλή αγωνία, την ”αγωνία τού λόγου”, που χαρακτηρίζει κάθε μεγάλο συγγραφέα—, από τον εξωτερικό του «λόγο», τη γλωσσική πραγμάτωση (την oratio). Στον μεγάλο δημιουργό —και γι’ αυτούς μιλάμε εδώ— «εσωτερικός λόγος» (σκέψη, διάνοια) κι «εξωτερικόςλόγος» (γλώσσα, ομιλία) δι-υπάρχουν· υπάρχουν ο ένας διά τού άλλου. Σκέψη και λόγος δεν χωρίζονται. Ο Πλάτων στον Σοφιστή του (263d) το θέτει καθαρά : «Οὐκοῦν διάνοια μὲνκαὶ λόγος ταὐτόν· πλὴν ὁ μὲνἐντὸςτῆςψυχῆςπρὸςαὐτὴν διάλογος ἄνευφωνῆςγιγνόμενος…τὸδέ γ’ ἀπ’ ἐκείνηςῥεῦμαδιὰτοῦ στόματος ἰὸνμετὰ φθόγγου κέκληται λόγος». Ο μεγάλος τής γλωσσολογίας, ο ιδρυτής τής νεότερης γλωσσολογίας FerdinanddeSaussure(Coursdelinguistiquegénérale, σ. 157) θα το πει πιο παραστατικά : «Η γλώσσα —ο ενδιάθετος λόγος [langue]— μπορεί να συγκριθεί μ’ ένα φύλλο χαρτιού· η σκέψη είναι η μία όψη και οι ήχοι (η γλώσσα) η άλλη. Δεν μπορεί κανείς να κόψει τη μία όψη, χωρίς να κόψει συγχρόνως και την άλλη. Το ίδιο και στη γλώσσα. Δεν μπορεί κανείς να απομονώσει ούτε τους φθόγγους από τη σκέψη, ούτε τη σκέψη από τους φθόγγους. Σε κάτι τέτοιο θα έφθανε κανείς μόνο με αφαίρεση, που θα κατέληγε σε καθαρή ψυχολογία ή καθαρή φωνολογία».
Πώς, λοιπόν, ο ερμηνευτής —γιατί βέβαια αυτός είναι ο ρόλος τού πραγματικού φιλολόγου που διδάσκει το κείμενο— θα οδηγήσει τον μαθητή του στα βαθιά νοήματα τού Πλάτωνος, στη μεγάλη τέχνη και στα υψηλά διδάγματα των Τραγικών, στον κόσμο των μνημειωδών μορφών τού Ομήρου, αφήνοντας κατά μέρος ή “αναβάλλοντας” για το μέλλον την επαφή με τη γλώσσα τού πρωτοτύπου, δηλαδή τον κώδικα, τον συγκεκριμένο, τον μοναδικό και πολύμοχθα διαλεγμένο από τον ίδιο τον δημιουργό, για να επικοινωνήσει μαζί μας; Δεν καταλαβαίνουμε ότι είναι αυτόχρημα μειωτικό και τραγικά αστείο να αντικαταστήσουμε τον Όμηρο, τον Πλάτωνα,τονΑισχύλο,τον Σοφοκλή, τον Ευριπίδη, τον Πίνδαροκαι τους άλλους με οποιονδήποτε σύγχρονο κύριο –όπουλο, -άκη, -ώτη κ.λπ., που θα ανελάμβαναν στην πράξη να υποκαταστήσουν το πρωτότυπο; Αυτός είναι ο τρόπος που θα επιτύχουμε το καλύτερο παιδευτικό παοτέλεσμα;

(Από το άρθρο τού Γ. Μπαμπινιώτη «Η διδασκαλία τού αρχαίου ελληνικού λόγου στο Γυμνάσιο» στο βιβλίο του «Ελληνική γλώσσα : Παρελθόν, παρόν, μέλλον», σ. 283-5 Αθήνα, Gutenberg 1994)

Σωτήρης Γκαρμπούνης είπε...

Ανώνυμε

ευτυχώς μας άνοιξες τα μάτια! Είχε πολύ καφείνη ο Μπάμπι...

Σου συστήνω και άλλο ωραίο του εθνικού γλωσσολόγου: Η Γλώσσα ως αξία. Πρόκειται για ΒΟΜΒΑ στα θεμέλια της επιστήμης. Θα μείνουμε όλοι... ξάγρυπνοι (από τα γέλια).

(Το ύφος της απάντησης ευθυγραμμίζεται με την ανώνυμη αλαζονεία του σχολίου)

Ανώνυμος είπε...

Έτσι είναι τα πράγματα και το ξέρετε -εδώ είναι το κακό. Όπως τα γράφει ο Μπαμπ. Δεν γίνεται να αντικαταστήσουμε τον Πλάτωνα με τον Μαρωνίτη και τον Σιδέρη. Τώρα, όλα αυτά τα προοδευτικά που αναμασάτε, ότι δήθεν η παράλληλη διδασκαλία αρχαίας και νέας λειτουργεί εις βάρος της νέας (επιχείρημα εντελώς αντιεπιστημονικό, το οποίο δεν προκύπτει από πουθενά) είναι του κ@&*. Τα ξεκίνησε πρώτος ο Κριαράς και εσείς με όχημα τη γλώσσα βρήκατε την ευκαιρία να εξωτερικεύσετε την «προοδευτικότητά» σας.

Η ελληνική γλώσσα εχει ιδιαιτερότητες και δεν απορρέει κανενός είδους σοβινισμός απο αυτόν τον ισχυρισμό. Πρόκειται για απτή πραγματικότητα και ιστορική αλήθεια: Η διγλωσσία πολλών αιώνων, τα διάφορα «επιστροφικά κινήματα» (Αττικισμός, Νεοαττικισμός, καθαρισμός Κοραή) είναι χαρακτηριστικά που δύσκολα συναντούνται σε ευρωπαϊκή -τουλάχιστον- γλώσσα και οδήγησαν σε μια μοναδική συνάφεια νέας και αρχαίας γλώσσας.

Ως εκ τούτου, η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας είναι εξαιρετικά επιμορφωτική για τη γνώση της νεοελληνικής. Αυτά τα πράγματα τα έχουν παρατηρήσει βέβαια και μεγάλοι ξένοι επιστήμονες, όμως κάποιοι Έλληνες προοδευτικοί, οι οποίοι εκσπερματώνουν ακόμα και σήμερα με το ψευδώνυμο γλωσσικό ζήτημα, βάλθηκαν να τα ανατρέψουν.

Αφήστε λοιπόν τα παιδάκια να έρθουν σε επαφή με την αρχαία ελληνική γλώσσα, έστω και σ' αυτό το υποβαθμισμένο ελληνικό σχολείο. Γιατί το ελληνικό σχολείο ευθύνεται για τη μη βελτίωση της γλωσσικής γνώσης και όχι η διδασκαλία η μη των αρχαίων. Όπως ευθύνεται και για τη μη βελτίωση της μαθηματικής γνώσης κ.ο.κ.
Επομένως, ας επικεντρωθούμε στη βελτίωση της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας (που πρέπει να συμπεριλαμβάνει τα αρχαία ελληνικά) γιατί το πρόβλημα μόνο εκεί βρίσκεται.

Καλή χρονιά!

(Το ύφος και των δύο σχολίων μου ευθυγραμμίζεται με την επώνυμη πλύση εγκεφάλου του παρόντος ιστολογίου)

Aristofanes είπε...

Grafo mia apo tis komodies mu. Akusa st' oniro mu gia sinafies ke gia anantikatastatus ke nomizo oti me kalesate.
Antigrafo ap' tin dulia mu:

Ξανθίας
αἰβοῖ.
Σωσίας
τί ἔστι;
Ξανθίας
παῦε παῦε, μὴ λέγε•
ὄζει κάκιστον τοὐνύπνιον βύρσης σαπρᾶς.
Σωσίας
εἶθ᾽ ἡ μιαρὰ φάλαιν᾽ ἔχουσα τρυτάνην
ἵστη βόειον δημόν.
Ξανθίας
οἴμοι δείλαιος•
τὸν δῆμον ἡμῶν βούλεται διιστάναι.
Σωσίας
ἐδόκει δέ μοι Θέωρος αὐτῆς πλησίον
χαμαὶ καθῆσθαι τὴν κεφαλὴν κόρακος ἔχων.
εἶτ᾽ Ἀλκιβιάδης εἶπε πρός με τραυλίσας,
“ὁλᾷς; Θέωλος τὴν κεφαλὴν κόλακος ἔχει”.
Ξανθίας
ὀρθῶς γε τοῦτ᾽ Ἀλκιβιάδης ἐτραύλισεν.
Σωσίας
οὔκουν ἐκεῖν᾽ ἀλλόκοτον, ὁ Θέωρος κόραξ
γιγνόμενος;
Ξανθίας
ἥκιστ᾽, ἀλλ᾽ ἄριστον.
Σωσίας
πῶς;
Ξανθίας
ὅπως;
ἄνθρωπος ὢν εἶτ᾽ ἐγένετ᾽ ἐξαίφνης κόραξ•
οὔκουν ἐναργὲς τοῦτο συμβαλεῖν, ὅτι
ἀρθεὶς ἀφ᾽ ἡμῶν ἐς κόρακας οἰχήσεται;
Σωσίας
εἶτ᾽ οὐκ ἐγὼ δοὺς δύ᾽ ὀβολὼ μισθώσομαι
οὕτως ὑποκρινόμενον σοφῶς ὀνείρατα;
Ξανθίας
φέρε νυν κατείπω τοῖς θεαταῖς τὸν λόγον,
ὀλίγ᾽ ἄτθ᾽ ὑπειπὼν πρῶτον αὐτοῖσιν ταδί,
μηδὲν παρ᾽ ἡμῶν προσδοκᾶν λίαν μέγα,
μηδ᾽ αὖ γέλωτα Μεγαρόθεν κεκλεμμένον.

Ανώνυμος είπε...

Με αποστομώσατε...