Σάββατο 3 Οκτωβρίου 2009

γενική κατηγορηματική

Το προηγούμενο ποστ ήταν η αποτύπωση της προσπάθειας να διδαχθούν το προληπτικό και το κατηγορούμενο του αντικειμένου με αφετηρία τη νεοελληνική γλώσσα.
.
Ακολουθώντας τις ίδιες αρχές (Από το κείμενο στη λέξη, στο συντακτικό της ρόλο και στο γραμματικό της τύπο. Από τη γνώση της γλώσσας στη γνώση για τη γλώσσα.
Από τα νεοελληνικά στα αρχαία, δηλαδή από τα γνωστά στα άγνωστα. Επισήμανση των διαφορών που έχει η αρχαία ελληνική γλώσσα από τη νεοελληνική και εξήγηση αυτών των διαφορών)
δοκιμάζουμε κάτι πιο δύσκολο, τη
.
διδασκαλία της γενικής κατηγορηματικής
.
Οι παρακάτω φράσεις της νεοελληνικής μπορούν να ενταχθούν εύκολα σε συζήτηση με τους μαθητές:
.
Το κινητό είναι της Μαρίας. (Kτήση)
Η οθόνη είναι δεκαπέντε ιντσών. (Ιδιότητα)
Το στυλό είναι μπλε χρώματος. (Ιδιότητα)
Οι μαθητές είναι δεκάξι χρονών. (Ιδιότητα)
Το τετράδιο είναι πενήντα φύλλων. (Ιδιότητα)
Το κινητό είναι των εκατό ευρώ/ δραχμών. (Αξία)
Ο Χ είναι από τους καλούς μαθητές. (Σύνολο)
Το θρανίο είναι από ξύλο. (Ύλη)
.
Επίσης, εύκολα οι μαθητές μπορούν να αναρωτηθούν τι δείχνει κάθε κατηγορούμενο και να οδηγηθούν στην αντιστοίχιση με τη δεξιά στήλη. Μάλιστα μπορεί να δοθεί ως εύκολη άσκηση.
.
Εδώ προκύπτει το πρώτο πρόβλημα, πρόβλημα ορολογίας. Ο όρος γενική κατηγορηματική χρησιμοποιείται στο Συντακτικό του ΚΕΜΕ, αλλά όχι στα υπόλοιπα νέα βιβλία αναφοράς. Είναι το πρώτο πράγμα που πρέπει να συζητήσουμε με τους μαθητές. Η χρήση του όρου γενική κατηγορηματική είναι μία «παραχώρηση» της νεοελληνικής προς την αρχαία. Παραχώρηση, γιατί, όπως θα φανεί καθαρότερα στη συνέχεια, το συντακτικό της αρχαίας ελληνικής και η ορολογία του δεν μπορούν να περιγράψουν τη νεοελληνική. Η νεοελληνική διαφοροποιείται στη δομή της.
.
Γίνεται φανερή η απουσία σύγχρονου σχολικού συντακτικού της νεοελληνικής. [1]
.
Ίσως είναι καλύτερο να αποφύγουμε την ορολογία και να προχωρήσουμε στο στόχο μας, στην παρουσίαση της γενικής κατηγορηματικής στην αρχαία ελληνική γλώσσα.


1. αἰτία μὲν γὰρ φίλων ἀνδρῶν ἐστὶν ἁμαρτανόντων, κατηγορία δὲ ἐχθρῶν ἀδικησάντων (το παράπονο ενός ανθρώπου αφορά τους φίλους του όταν σφάλλουν, η κατηγορία του όμως αφορά τους εχθρούς του που τον αδίκησαν)
δηλώνει: τον κάτοχο ενός πράγματος ή μιας ιδιότητας (γενική κατηγορηματική κτητική)

2. ὅστις δ' ἐτῶν μέν ἐστιν πλειόνων ἢ πεντήκοντα (όποιος είναι μεγαλύτερος από πενήντα χρονών)
δηλώνει: μια ιδιότητα του υποκειμένου (γενική κατηγορηματική της ιδιότητας)

3. ἀλλὰ χιλίων ἡ δίκη μόνον ἦν δραχμῶν (όμως το πρόστιμο ήταν μόνο χιλίων δραχμών)
δηλώνει: την αξία ενός πράγματος (γενική κατηγορηματική της αξίας)

4. α. ἕως ἔτι βουλῆς ἐστί (Πειθίας) (όσο ήταν ακόμη ο Πειθίας μέλος της βουλής)
β. ἦν δὲ τῶν αἱρεθέντων Καλλίας Ἱππονίκου, Αὐτοκλῆς Στρομβιχίδου … (στους εκλεγμένους πρέσβεις ανήκαν ο Καλλίας ο γιός του Ιππόνικου, ο Αυτοκλής, ο γιος του Στρομβιχίδη)
δηλώνει: το σύνολο, μέρος του οποίου είναι το υποκείμενο (γενική κατηγορηματική διαιρετική)

5. ἡ κρηπίς ἐστι λίθων μεγάλων (το θεμέλιο είναι κατασκευασμένο από μεγάλες πέτρες)
δηλώνει: το υλικό από το οποίο έχει κατασκευαστεί κάποιο αντικείμενο (γενική κατηγορηματική της ύλης)
.
Καταλήγουμε:
.
Πολλές φορές στη θέση ενός κατηγορουμένου που εκφέρεται σε όμοια πτώση με το υποκείμενο βρίσκουμε τη γενική ενός ουσιαστικού η οποία έχει επίσης κατηγορηματική λειτουργία, π.χ. η ομοιόπτωτη εκφορά ἡ οἰκία ἐστὶ πατρική, μπορεί να αντικατασταθεί από την ετερόπτωτη ἡ οἰκία ἐστὶ τοῦ πατρός, όπως συμβαίνει και στα νέα ελληνικά. Η γενική αυτή που έχει θέση κατηγορουμένου ονομάζεται γενική κατηγορηματική και μπορεί να δηλώνει: κτήση, ιδιότητα, αξία, σύνολο, ύλη.
.
Παραπέμπουμε στο σχολικό συντακτικό της αρχαίας ελληνικής που συνέταξε ο Α.Β. Μουμτζάκης, στις σελίδες 19-20.
.
Προσοχή
.
Στον τρόπο που δηλώνεται το σύνολο και η ύλη, στη γενική κατηγορηματική διαιρετική και στη γενική κατηγορηματική της ύλης δεν υπάρχει ομοιότητα, αλλά διαφορά με την νεοελληνική γλώσσα. Η νεοελληνική χρησιμοποιεί ως κατηγορούμενο προθετικό σύνολο, όχι γενική. Ίσως εδώ χρειαστεί να επιμείνουμε περισσότερο.
.
Βασίλης Συμεωνίδης
.
1. (Υπάρχουν ήδη η Γραμματική για την Ε΄ και Στ΄ Δημοτικού των Φιλιππάκη-Warburton, Γεωργιαφέντη, Κοτζόγλου, Λουκά και η Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας για το Γυμνάσιο των Χατζησαββίδη Σ. και Χατζησαββίδου Αθ. Και τα δυο βιβλία εμπεριέχουν τμήμα για τη Σύνταξη, αλλά δε δόθηκαν στους μαθητές. Με βάση αυτά, το παλιότερο σχολικό Συντακτικό του Κέντρου Εκπαιδευτικών Μελετών και Επιμόρφωσης (Καρανικόλας Αλ. κ.ά.) και τη Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσας των D. Holton, P. Mackridge, Ειρ. Φιλιππάκη-Warburton, (Αθήνα: Πατάκης, 1998) έγινε αυτή η προσπάθεια).
2. Αξιοποιήθηκε υλικό από την πύλη για την ελληνική γλώσσα. Συγκεκριμένα http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/composition/page_004.html
3. Αυτή η προσπάθεια, όπως και η προηγούμενη, είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας με τους μαθητές του Α5 του 3 ΓεΛ Δράμας. Στην κρίση αυτών θα τεθεί και θα φανεί η αποτελεσματικότητά της

9 σχόλια:

Vasilis Simeonidis είπε...

Μια εξήγηση που μπορεί να δοθεί για τη διαφορά στον τρόπο που δηλώνεται το σύνολο και η ύλη, ανάμεσα στη νεοελληνική και την αρχαία γλώσσα είναι οι «πιέσεις» που δέχεται η γενική πτώση. Η νεοελληνική σα πιο αναλυτική γλώσσα μπορεί να δηλώσει με άλλο τρόπο τη γενική κατηγορηματική διαιρετική και τη γενική κατηγορηματική της ύλης, χρησιμοποιώντας την αιτιατική με πρόθεση. Αυτό σημαίνει ότι η χρήση της γενικής υποχωρεί. Όπως παλιότερα υποχώρησε μέχρι την κατάργησή της η δοτική πτώση που αντικαταστάθηκε κυρίως από την εμπρόθετη αιτιατική.

Γιάννης Μιχαηλίδης είπε...

as eon,

απ' ό,τι βλέπω έχεις βαλθεί να μας μάθεις αρχαία. Κάλλιο αργά παρά ποτέ :)

Πάντως η διδασκαλία σου μ' αρέσει. Πιθανότατα θα αρέσει και στους μαθητές σου.

Δεν έχω ξεχάσει την πρότασή σου για τα αρχαιόκλιτα στο Δημοτικό. Φέτος όμως έχω Δ΄ και αυτά μπαίνουν από την Ε΄. Υπομονή επομένως μέχρι του χρόνου.

ΝΑΝΣΥ είπε...

Ωραίες οι τελευταίες αναρτήσεις. Συνέχισε και... συνεχίστε !

Επίσης πρέπει να πω πως όλο το μπλογκ είναι πραγματικά ουσιαστικό και ενδιαφέρον. Μπράβο σε όλους.

Vasilis Simeonidis είπε...

Οδυσσέα, Νάνσυ σας ευχαριστώ για τα καλά λόγια

Να επισημάνω ότι τα δύο τελευταία ποστ για τη διδασκαλία του κατηγορούμενου στην αρχαία ελληνική βασίζονται στην καλή γνώση της νεοελληνικής. Ξεκινούν από τη νεοελληνική γλώσσα η οποία στέκεται με αυτάρκεια απέναντι στην αρχαία και γίνεται βάση για την κατανόηση της. Σχετικά με την γενική κατηγορηματική είναι σημαντικός ο εντοπισμός των διαφορών.

Αυτό έρχεται σε αντίθεση με το κυρίαρχο ιδεολόγημα ότι η νεοελληνική έχει ανάγκη την αρχαία κτλ. κτλ. Αντίθετα η αποτελεσματική διδασκαλία της αρχαίας προϋποθέτει τη νεοελληνική. Γι’ αυτό ισχυριζόμαστε ότι στο Γυμνάσιο πρέπει να καταργηθεί η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, ώστε οι μαθητές απερίσπαστοι να κατακτήσουν την κοινή νεοελληνική.

ΝΑΝΣΥ είπε...

as eon, αυτός ο τρόπος διδασκαλίας φαίνεται πολύ καλός. Ωστόσο, αν καταργηθούν τα αρχαία στο Γυμνάσιο, η ουσιαστική ενασχόληση των μαθητών με το μάθημα αυτό θα περιοριστεί στον ένα χρόνο και για ελάχιστους στα δύο. Έτσι, υπάρχει περίπτωση η σχέση των μαθητών με τα αρχαία να μην είναι καλύτερη αλλά χειρότερη. Αυτό ίσως αποφευχθεί σε περίπτωση που στην Α' και τη Β' Λυκείου το μάθημα διδαχθεί με τον πιο ουσιαστικό και τον πιο αποδοτικό τρόπο που υπάρχει. Αλλά πόσοι νομίζεις πως είναι οι δάσκαλοι που έχουν τέτοια διάθεση και τέτοιους στόχους; Πόσοι θέλουν να παιδευτούν για να κάνουν ένα μαθητή να αγαπήσει το μάθημά τους; Άντε, θα πω το 50% των εκπαιδευτικών. Με τους υπόλοιπους τι γίνεται;

Vasilis Simeonidis είπε...

Νάνσυ
Αυτός ο τρόπος διδασκαλίας είναι αποτελεσματικότερος αν καταργηθεί η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στο Γυμνάσιο και τα ίδια χρόνια φροντίσουμε για την ολοκληρωμένη κατάκτηση και γνώση της νεοελληνικής. Η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής στο Γυμνάσιο είναι πρόβλημα, εμπόδιο και υποβάθμιση της γλώσσας. Αν το δεις χωρίς ιδεολογήματα και μύθους, θα φανεί ξεκάθαρα.

Νάνσυ
Χειρότερη σχέση των μαθητών με την αρχαία γλώσσα μάλλον είναι δύσκολο να επιτευχθεί, εκτός και αν βάλουμε το μάθημα και στο… Δημοτικό! Το πρόβλημα δεν είναι οι δάσκαλοι. Το πρόβλημα είναι οι αποφάσεις, τα βιβλία, τα αναλυτικά προγράμματα, ο αριθμός των μαθητών σε κάθε τμήμα, το ωρολόγιο πρόγραμμα, η ανύπαρκτη επιμόρφωση, η επιβάρυνση των μαθητών…
Καταλαβαίνεις ότι όλα αυτά και πολλά άλλα θα πρέπει να ξεπεραστούν από το διδάσκοντα, στον οποίο αναθέσαμε και αρμοδιότητες... νοσοκόμας πρόσφατα. Επιτέλους ποια είναι η δουλειά του;

Και πες μου κάτι: δε θα έπρεπε να υπάρχει τέτοιο υλικό έτοιμο; Τι κάνει το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και οι άλλοι φορείς του Υπέπθ για να τροφοδοτήσουν αποτελεσματικά τη διδασκαλία; Είναι αρμοδιότητα του δασκάλου να παράγει διδακτικό υλικό;

Και πες μου γιατί υποβάλλονται μαθητές και καθηγητές στο μαρτύριο του Σίσυφου με τη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στο Γυμνάσιο; Δεκαεφτά χρόνια διδάσκεται η αρχαία ελληνική γλώσσα. Ποιος, που, πότε μέτρησε, τεκμηρίωσε, απέδειξε τη χρησιμότητα τη διδασκαλίας της; Τι κάνουν οι φορείς και οι αρμόδιοι που αμείβονται για αυτό το λόγο; Γιατί πρέπει εμείς να επιμένουμε για το αυτονόητο; (την κατάργηση της διδασκαλίας της αρχαίας ελληνικής γλώσσας σε 12χρονους μαθητές).

Και γιατί υπάρχει αυτό το μπλογκ; Μα για να δείξει ότι το ενδιαφέρον για την αρχαιογνωσία δεν είναι οι διακηρύξεις και τα ιδεολογήματα όσων διατείνονται και σχίζουν τα ιμάτιά τους φλυαρώντας για… για… για…

ΝΑΝΣΥ είπε...

Η αλήθεια είναι ότι με αποστόμωσες. Δεν μπορώ να διαφωνήσω, αλλά είμαι επιφυλακτική.

Είναι ξεκάθαρο πως έχεις ασχοληθεί περισσότερο από εμένα με το θέμα και έχουν δει πολλά τα μάτια σου.

Περιμένω τη συνέχεια του μπλογκ και στο τέλος της χρονιάς μια αποτίμηση αυτού του τρόπου διδασκαλίας από εσένα και τους μαθητές.

Όσο για αυτό που είπες:
"Καταλαβαίνεις ότι όλα αυτά και πολλά άλλα θα πρέπει να ξεπεραστούν από το διδάσκοντα, στον οποίο αναθέσαμε και αρμοδιότητες... νοσοκόμας πρόσφατα. Επιτέλους ποια είναι η δουλειά του;"
Άντε, εύχομαι και αρμοδιότητες... γιατρού. Όταν άκουσα τις οδηγίες του υπουργείου, γέλασα, μπορώ να πω. Σε άλλο κόσμο ζουν αυτοί οι... κύριοι με τα κοστούμια;

Vasilis Simeonidis είπε...

Ο πρώτος λόγος που υπάρχει αυτό το μπλογκ είναι να "υπηρετήσει" το αρχικό κείμενο συμφωνίας http://o-mikron.blogspot.com/2009/02/blog-post.html

Αυτό το μπλογκ θέλει να είναι συνεργατικό.

Κάθε κείμενο που δημοσιεύεται υπηρετεί άμεσα ή έμμεσα τα αιτήματα:

η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στο Γυμνάσιο πρέπει να καταργηθεί ως απόλυτα αδιέξοδη, παράλληλα να ενισχυθεί η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας από δόκιμες μεταφράσεις. Στο Λύκειο πρέπει να ανοίξει μια ουσιαστική συζήτηση που θα επαναπροσδιορίσει στόχους, μεθόδους και διδακτέα ύλη

ΝΑΝΣΥ είπε...

Ευχαριστώ για το τελευταίο σχόλιο. Τώρα κατάλαβα περισσότερα. Θα "περιπλανηθώ" στο ιστολόγιο και τα ξαναλέμε.
Καληνύχτα προς το παρόν. =)